Orð og tunga - 01.06.2009, Side 14

4 Orð og tunga
að hafna meintum erlendum áhrifum heldur einnig innlendum þátt-
um sem álitnir eru óæskilegir.
(4) Hreintungustefna
a. getur beinst gegn fleiri máleinkennum en þeim sem
stafa af erlendum áhrifum
b. getur beinst gegn öðru en orðaforða
c. lýtur samt oftast nær að erlendu formi orða
Enda þótt hreintungustefnu geti orðið vart á öllum sviðum máls, sbr.
(4b), þá er ljóst að hún er jafnan mest áberandi í orðavali og að er-
lent form orða, fremur en merking þeirra eða kerfisþættir tungumála,
kemur oftast við sögu í hreintungustefnu í málum heims. Þó verður
líka að hafa í huga að málsamfélög geta vissulega einnig hafnað að-
komuorðum af öðrum ástæðum en beinlínis vegna hins erlenda upp-
runa þeirra, t.a.m. ef þau falla mjög illa að viðtökumálinu að formi
til eða ef innlent jafnheiti er áður þekkt og þykir almennt hentugt af
einhverjum öðrum ástæðum en málhreinsunarástæðum.
Umræður um hreinsun í orðaforða hafa, a.m.k. á Islandi, langoftast
verið einskorðaðar við hreinsun af erlendum áhrifum. Hreinsunarvið-
leitni getur þó alveg eins átt sér ýmsar aðrar orsakir, sbr. (4a). Þar má
nefna sem dæmi hreinsun sem miðar að því að fjarlægja úr textum orð
sem eru talin dónaleg eða niðrandi.
(5) fáviti
kynvillingur
negri
Nú orðið er oftast sneitt hjá orðum á borð við fáviti og kynvillingur í
vönduðu máli. Einnig má rifja upp í þessu sambandi að deilur risu á
Islandi árið 2007 um merkingu og notkun orðsins negri í tengslum við
endurútgáfu gamallar barnabókar um tíu litla stráka.
(6) ráðherra
Taka má femíníska málhreinsun sem annars konar dæmi um það að
málhreinsun beinist að fleiru en útlendum áhrifum. Hún hefur verið
talsvert rædd í nálægum málsamfélögum í nokkra áratugi en á Islandi
hefur hún e.t.v. fallið í skuggann af þeirri málhreinsun sem beinist
gegn erlendum málum. Sem íslenskt tilfelli af femínískri málhreinsun
má nefna að veturinn 2007-2008 kom fram lagafrumvarp sem hlaut
talsverða athygli. Það miðaði að því að fella niður starfsheitið ráðherra
með þeim rökum að það fæli í sér vísun til karla fremur en kvenna.