Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 57

Gnðrún Kvaran: Enginn lifir orðalaust
47
wort). Tökuorðin hafa aðlagast hljóð- og beygingarkerfi viðtökumáls-
ins, í þessu tilviki íslensku, og eru meira eða minna viðurkennd af
almenningi sem hluti orðaforðans, en aðkomuorðin stinga á einhvern
hátt í stúf við málkerfið og bera uppruna sínum merki í stafsetningu
eða framburði.
Baldur Jónsson prófessor (2002:221) notar aðkomuorð sem yfirheiti
yfir slettur annars vegar og tökuorð hins vegar og leggur til aðgrein-
inguna aðskotaorð og tökuorð fyrir fremmedord og laneord. Hann taldi að
fimm kröfur þyrfti að gera til fullkomins eða fullgilds tökuorðs. Þessar
kröfur eru (2002:222-223):
1. Áhersla skal hvíla á fyrsta atkvæði.
2. Tökuorð skal lúta íslenskum hljóðkerfisreglum (phonologische
Regeln).
3. Tökuorð skal lúta íslenskum hljóðskipunarreglum (phonotakt-
ische Regeln).
4. Tökuorð skal falla inn í einhvern beygingarflokk sem fyrir er og
hlíta beygingarreglum hans og öðrum sérreglum flokksins.
5. Tökuorð skal stafsetja með stöfum íslenska stafrófsins á þann
veg að reglubundin vensl séu milli ritháttar og framburðar.
Sé þessum reglum beitt á erlend orð sem leita inn í málið verða töku-
orðin tiltölulega fá en aðkomuorðin (aðskotaorðin) því fleiri.
Þeir orðflokkar sem taka við nýjum orðum eru nafnorð, lýsingar-
orð og sagnorð og eru þeir einu nafni nefndir opnir orðflokkar. Aðrir
orðflokkar eru lokaðir ef frá eru talin háttaratviksorð sem enda á -lega.
Nær daglega má heyra eða sjá í fjölmiðlum ný atviksorð með viðskeyt-
inu -lega í sambandinu -lega séð eins og byggingarlega séð, fótboltalega
séð, fiskveiðilega séð, ferðalega séð, innkaupalega séð, líkamsræktarlega séð.
Vissulega teljast sambönd sem þessi til setningarfræði en atviksorðin
sjálf til orðmyndunar. Þegar einn helsti hárgreiðslumeistari borgarinn-
ar sagði í viðtali að ein fremsta verslunarkona landsins væri „glæsileg
kona svona lúkklega séð" var hann að búa til nýtt atviksorð með við-
skeytinu -lega þótt deila megi um útkomuna.