Orð og tunga - 01.06.2009, Side 158

148
Orð og tunga
KARLKYN KVENKYN HVORUGKYN
et. nf. breiðari breiðari breiðara
aukaf. breiðara breiðari breiðara
flt. nf., þf. breiðari
þgf- breiðurum
ef. breiðari
í eintölu hafði karlkyn sömu endingar og t.d. nafnorðið bolti en hvor-
ugkynið hafði sömu beygingu og veik hvorugkynsorð eins og auga.
Kvenkynið hafði sömu endingar og nafnorðið gleði og slík orð. í fleir-
tölu var kynið afnumið. Þágufallið greindist frá hinum föllunum.
Nútímamálið er mun einfaldara: Endingarnar eru tvær, -i og -a, og
er fl-ið einungis í hvorugkyni eintölu. Beygingin er þessi:
(10) KARLKYN / KVENK YN HVORUGKYN
et. breiðari breiðara
flt. breiðari
Samanburður á fornri og nýrri beygingu miðstigs í (9) og (10) leiðir í
ljós að töluverðar breytingar hafa orðið frá fornmáli til nútíðarmáls.
Andstæðan karlkyn/kvenkyn hefur nú verið afnumin í eintölu. Form-
deildin fall er alveg horfin. Hér verður að vitna til Eiríks Rögnvalds-
sonar (1990:94) sem segir að „til" sé að miðstigið í karlkyni eintölu
beygist eins og lýsingarorð í veikri beygingu og endi þannig á -a í
aukaföllunum. Hann skýrir þetta þó ekki nánar. Þess má líka geta að
gamla beygingin varðveitist í samböndum eins og í meira/ ríkara mæli
og tvö miðstigsorð geta haft -um endinguna í þágufallú/It’/'n/m og fyrr-
umP
Miðstig er markaðasta stig lýsingarorða í íslensku, sbr. Eirík Rögn-
valdsson (1990:67). Það er sjaldgæfasta stigið og jafnframt sjaldgæfast
í karlkyni skv. íslensku orðtíðnibókinni (1991:1166-1171). Af föllunum er
nefnifallið tíðast.
nÞágufalliðfleirum er fornt mál, sbr. Halldór Halldórsson (1950:116-117). Það sama
gæti líka átt við um fyrrum. Höskuldur Þráinsson (1981:147-151) sýnir fram á aðfyrr-
um getur hagað sér eins og lýsingarorð. Það má raunar heyra/lesa t.d. í fjölmiðlum
þegar sagt er frá e-u sem hafi gerst ífyrrum lýðveldum Sovétríkjanna eða Júgóslavíu
eða frá því að e-rfyrrum e-ð, t.d. ráðherra, hafi gert þetta eða hitt eða látið ógert.