Orð og tunga - 01.06.2009, Síða 171

Haraldur Bernharðsson: Det vilda tankandet och det kultiverade 161
mannsins (fyrri formaður hafði sömuleiðis gegnt öðru starfi jafnframt
formennskunni) kann að vera rétt en hætt er við að lesendur spyrji
sig hvort ekki hafi fleiri þættir komið til, svo sem ónóg fjárveiting til
nefndarinnar eða ef til vill mat á starfi áranna á undan. Hér hefði til að
mynda verið gagnlegt að fá greiningu á viðtökum og áhrifum Nýyrða
I-IV (1953-56) en reyndar er þar ef til vill komið út fyrir tímamörk
þessarar rannsóknar.
Þriðja tímabilið hófst um 1980 að mati höfundar (bls. 25). Nýr for-
maður tók við íslenskri málnefnd 1978 sem var áhugasamur um mál-
rækt og nýyrðasmíð. Formaðurinn er ekki nafngreindur hér en átt
mun við Baldur Jónsson. í kjölfarið var nefndarmönnum fjölgað úr
þremur í fimm, fjárveitingar til nefndarinnar auknar svo að unnt var
að ráða starfsmann. Ný lög um íslenska málnefnd tóku gildi 1985 og
var þar meðal annars kveðið á um stofnun íslenskrar málstöðvar sem
vera skyldi skrifstofa nefndarinnar. Við þessar breytingar færðist mik-
ill kraftur í íslenskt íðorðastarf.
Straumar og stefnur að baki íðorðastarfi
Höfundur ræðir ferns konar hugmyndafræði sem líklegt má telja að
hafi haft áhrif á umræðu um málrækt og íðorðastarf á íslandi á fyrri
hluta tuttugustu aldar (bls. 26-51):
Þjóðernishyggja (sæ. nationalism): Tungumálið gegnir oft veiga-
miklu hlutverki í skilgreiningu þjóðar og velferð tungumálsins er talin
nátengd eða jafnvel eiga þátt í velferð og sjálfstæði þjóðarinnar. Sjálf-
stæðri þjóð var nauðsynlegt að geta rætt um allt milli himins og jarðar
á þjóðtungunni og þar voru tækninýjungar ekki undanskildar. Kröft-
ugt íðorðastarf var því mjög í anda þjóðernishyggju (bls. 26-37). Þjóð-
ernishyggjan var þó í samkeppni við alþjóðahyggju (sæ. international-
ism), eins og höfundur bendir á (bls. 46-51).
Fornfræðahyggja (sæ. filologism): Málrækt þar sem áhersla er lögð
á að nýta erfðaorð (eða orðhluta úr þeim) til að auðga nútímamál-
ið (bls. 37). í orðanefnd Verkfræðingafélagsins sátu bæði Guðmund-
ur Finnbogason og Sigurður Nordal sem mjög unnu fornum fræðum.
Rakin eru dæmi úr tillögum orðanefndarinnar í Orðum lír viðskiftamáli
(1926) þar sem innlendur efniviður er óspart notaður til orðmyndun-
ar og lítið ber á aðlögun erlendra orðstofna (bls. 42^44). Meðal dæma
eru ávaxta- og grænmetisorðin bjúgaldin, eiraldin, glóaldin, granaldin,