Orð og tunga - 01.06.2009, Síða 172

162
Orð og tunga
gulaldin, gullaldin, rauðaldin og tröllepli en einnig tillögur eins og ym-
an fyrir píanó, milska fyrir súkkulaði, svertingi fyrir lakkrís og bretaveig
fyrir viskí. Umfjöllunin hér er bundin við Orð lír viðskiftamáli (1926)
og margt í orðalistunum á bls. 42-^4 er beinlínis broslegt. Höfundur
bendir á (bls. 45) að aðeins eitt af nýmynduðu orðunum í síðasta list-
anum (um efni og klæði á bls. 44) sé notað í nútímamáli (gluggatjald)
og lesandi á erfitt með að verjast þeirri hugsun að þessi aðferð hafi
reynst með öllu árangurslaus. Það er þó vitanlega fjarri öllum sanni.
Hægur vandi er að finna dæmi af þessum toga sem ekki hafa náð fót-
festu í málinu en alkunn eru einnig orð eins og sími og útvarp sem
væntanlega voru lögð til í anda umræddrar fornfræðahyggju. Um-
ræðan um orðmyndun í anda fornfræðahyggju virðist því óþarflega
þröng og einhliða. Hreintungidiyggja (sæ. purism) er stuttlega rædd á
bls. 45 en höfundur kemst að þeirri niðurstöðu að hún skarist svo mjög
við fornfræðahyggjuna að ekki sé ástæða til að gera á þeim sérstakan
greinarmun.
Lýðræðishyggja (sæ. demokratism) í málrækt einkennist af umburð-
arlyndi og miðar að opnu máli sem ekki skapar múra á milli ólíkra
þjóðfélagshópa. Gríski heimspekingurinn Platón hugsaði sér lýðræði
þar sem heimspekingarnir væru upplýstir leiðtogar fjöldans og höf-
undur bendir á að íslenskir menntamenn, ekki síst Sigurður Nordal,
hafi séð sjálfa sig í þessu hlutverki heimspekinganna. I samræmi við
þessa hugsun skyldi hópur menntamanna leiða málrækt og íðorða-
starf og hún birtist líka í því að prófessorarnir Guðmundur Finnboga-
son og Sigurður Nordal eru fengnir til að taka sæti í orðanefnd Verk-
fræðingafélagsins og urðu þegar leiðandi í því starfi (bls. 45-46).
Málrækt, fagmál og íðorðastarf
í kaflanum Sprákvárd, facksprák och termarbete (bls. 52-103) rekur
höfundur fyrst helstu atriði úr sögu íslenskrar málræktar fram á tutt-
ugustu öld og ræðir meðal annars orðanotkun höfundar Fyrstu mál-
fræðiritgerðarinnar, málhreinsunarhugmyndir Arngríms lærða, Lær-
dómslistafélagið, Bessastaðaskóla, Rasmus Rask og Bókmenntafélag-
ið, Fjölnismenn og loks íðorðastarf á fyrri hluta tuttugustu aldar. Um-
ræðan um íðorðastarfið er reyndar að nokkru leyti endurtekning á því
sem áður var fram komið. Þess er getið þarna að Einar Benediktsson,