Orð og tunga - 01.06.2009, Side 173

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 173
Haraldur Bernharðsson: Det vilda tankandet och det kultiverade 163 skáld og ritstjóri, hafi verið einna fyrstur til að vekja máls á stofnun orðanefndar en ekkert varð þó úr framkvæmd. Hlutverk fjölmiðla í málrækt er líka rætt (bls. 66). Getið er viku- legra málfarsdálka Gísla Jónssonar í Morgunblaðinu síðustu tvo áratugi tuttugustu aldar, reyndar án þess að Gísli Jónsson sé nefndur á nafn. Þá er stuttlega rætt um hlutverk Ríkisútvarpsins og getið íslensku- kennslu Björns Guðfinnssonar. Ástæða hefði verið til að geta einnig þáttarins Daglegt mál sem útvarpað var áratugum saman og hafði ef- laust mikil áhrif á umræðu um móðurmálið. Einnig þáttarins Islenskt mál þar sem starfsmenn Orðabókar Háskólans ræddu og spurðust fyr- ir um ýmis svið orðaforðans. Hann átti örugglega þátt í að vekja og viðhalda áhuga margra á máli og orðanotkun. Þá hefur málfarsráðu- nautur starfað á Ríkisútvarpinu um nokkra hríð og hefur Ríkisútvarp- ið skráða málstefnu sem gjarna hefði mátt geta. Fjölmiðlar hafa allmik- il áhrif á orðanotkun. Sjónvarpið tók snemma orðið skjár upp á arma sína og ef rétt er munað var þar um skeið sérstakur dagskrárliður sem hét Á skjánum. Efalaust er að sjónvarpið átti mikinn þátt í því að orðið skjár náði fótfestu í málinu og ýtti til hliðar orðinu skermur. Rækilega er lýst deilum um orðafar í sjómannamáli snemma á tutt- ugustu öld (bls. 70-82) og er það afar áhugaverður kafli. Sveinbjörn Egilson (barnabarn Sveinbjarnar Egilssonar rektors) sendi árið 1906 frá sér bókina Leiðarvísir í sjómennsku en þar kveðst hann nota margt orða af erlendum uppruna enda sé ábyrgðarleysi að tefla fram nýj- um orðum í stað orða sem þegar eru í notkun (bls. 72-73). Leiðarvís- ir hlaut harða gagnrýni fyrir orðanotkun en síðar starfaði Sveinbjörn með orðanefnd Verkfræðingafélagsins þar sem Guðmundur Finn- bogason og Sigurður Nordal áttu einnig sæti. Tilefnið var ekki síst orðasmíð vegna laga um öryggismál sjómanna sem samþykkt voru 1922. Þetta samstarf stóð þó ekki lengi og hætti Sveinbjörn að sækja fundi nefndarinnar án þess að skýringar á því megi finna í fundar- gerðarbók en líklegt má teljast að það hafi verið vegna ágreinings um orðasmíð. Árið 1925 kom út eftir Sveinbjörn Handbók fyrir íslenzka sjó- menn og hirðir hann þar lítt um nýyrði orðanefndarinnar og heldur að mestu leyti fast við orðaforðann úr Leiðarvísi frá 1906. Þessi ágreining- ur braust út í allhvössum blaðaskrifum, einkum á milli Sveinbjarnar og Guðmundar Finnbogasonar en aðrir blönduðu sér einnig í málið. Þeim rökum var meðal annars teflt fram að sjómenn væru vanir þeim orðaforða sem nú væri í notkun, þótt erlendur væri að uppruna, og
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.