Orð og tunga - 01.06.2009, Page 176

166
Orð og tunga
erlendu orðin fylgja með innan sviga þegar þau koma fyrst fyrir og
einstaka sinnum notar hann aðlöguð aðkomuorð. Að því leyti geng-
ur hann skemur í orðasmíðinni en Arnljótur og sú spurning hlýtur að
vakna hvort þar gæti áhrifa frá bók Eiríks. Höfundur ber saman orða-
forðann í yngri kennslubókum í rökfræði og sálfræði. Vitanlega hefur
aðeins hluti orðanna úr smiðju Agústs lifað áfram en það breytir því
ekki að Ágúst gaf tóninn í sínum bókum: orðaforðinn skyldi vera ís-
lenskur.
Sigurður Nordal (1886-1974) er vitanlega þekktastur fyrir skrif sín
um íslenskar fornbókmenntir. Hann taldi brýnt að varðveita íslenska
menningu og áleit að íslendingar gætu orðið öðrum þjóðum fyrir-
mynd í menningarlegum efnum, þar á meðal málfarslegum (bls. 149).
Um leið var Sigurður mesti alþjóðasinninn af þeim þremur.
Hann taldi erlenda strauma nauðsynlega til að menningin gæti bor-
ið ávöxt (bls. 151). Hann gagnrýndi líka Ágúst H. Bjarnason í ritdómi
árið 1917 fyrir að nýta ekki í ríkara mæli erlenda orðstofna í orðmynd-
un sinni. Hann tekur þó fram að þetta sé viðkvæmt mál og flókið og
því hætti hann sér ekki lengra út í þá umræðu. í síðari skrifum sín-
um virðist Sigurður aftur á móti orðinn meiri hreintungusinni, meðal
annars í deilunni um sjómannamálið (bls. 143).
Niðurstöður rannsóknarinnar
Eins og áður var nefnt lýsir höfundur tveimur rannsóknarspurning-
um í upphafi (bls. 21 en einnig 10). Því miður eru þær ekki teknar
sérstaklega til umfjöllunar í lokakaflanum (Slutdiskussion, bls. 158-
61) en það hefði verið gagnlegt. Lesandinn verður því að leitast við
að svara þeim sjálfur, eins og hér er gert (en alls ekki er víst að höf-
undur sé sammála þessum svörum og kannski hefur lesandi misskilið
eitthvað):
Fyrri spurningin var: Hvað réð því að einstaklingar tóku að hafa
afskipti af íðorðasmíð? Þjóðernishyggja var sterk á íslandi við lok nítj-
ándu aldar og á fyrri hluta tuttugustu aldar og niðurstaða höfundar
er, ef rétt er skilið, að hún sé eins konar grunnkraftur (sjá til dæm-
is mynd 2 á bls. 159/163). Sjálfstæðri þjóð var nauðsyn að búa yfir
„fullkomnu" tungumáli, tungumáli sem átti orð yfir hvaðeina sem
ræða þurfti, þar á meðal tækninýjungar; íðorðasmíð var þess vegna
nauðsyn. Á síðari hluta nítjándu aldar og fyrri hluta þeirrar tuttug-