Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 12

Náttúrufræðingurinn
12
Þakkir
Kristjáni Jónasyni jarfræðingi eru þakkar myndir teknar eftir að Kröflu-
hraun rann og Óla Birni Hannessyni fyrir að gefa mér myndir Sigmundu
systur sinnar (3.3.1918–6.11.1994), þegar hann vissi að mér tókst ekki að
endurheimta mínar. Helga Hallgrímssyni náttúrufræðingi eru þakkaðar
góðar ábendingar og uppörvun.
Heimildir
1. Sveinn Pálsson 1907–1915. Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta
að fornu og nýju. Hið íslenska bókmenntafélag. Skýrslur um Mývatnselda.
1724–1729. Bls. 409.
2. Jón Sæmundsson. Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta að fornu
og nýju. Hið íslenska bókmenntafélag. Skýrslur um Mývatnselda. Bls. 393.
3. Kristján Sæmundsson 1991. Jarðfræði Kröflukerfisins. Náttúra Mývatns.
Ritstj. Arnþór Garðarsson & Árni Einarsson. Hið íslenska náttúru-
fræðifélag. Reykjavík. Bls. 24–95.
4. Oddur Sigurðsson 1976. Náttúruhamfarir í Þingeyjarþingi veturinn
1975–76. Týli 6 (1). 3–20.
5. Árni Einarsson 1991. Lífríki í 2000 ár. Bls. 321–336 í: Náttúra Mývatns
(ritstj. Arnþór Garðarsson & Árni Einarsson).
6. Ólafur Jónsson 1945. Ódáðahraun I–III. Norðri, Akureyri.
7. Noll, H. 1967. Maare am Westrand der Leirhjúkur–Ebene Bls. 47–50 í:
Maar und Maar-ähnliche Explosionskrater in Island: ein Vergleich mit
dem Maar-Vulcanismus der Eifel. Sonderveröffentlichungen Geologi-
schen Institutes der Universität Köln.
8. Guðmundur Finnbogason 1994. Dimmuborgir. Skuggsjá. Hafnarfirði.
Bls. 1–43.
9. Jón Jónsson & Dagur Jónsson 1993. Hraunborgir og gervigígir. Nátt úru-
fræðingurinn 62 (3–4). 145–155.
10. Tillaga að verdaráætlun um Laxá og Mývatn. Drög 2009.
11. Helgi Hallgrímsson 1984. Rannsóknastöð við Mývatn. Skýrsla 2.
Fjölrit 14. Náttúruvernarráð, Reykjavík.
12. Helgi Hallgrímsson 1987. Munnlegar upplýsingar. Náttúruverndarkort
Mývatnssveitar. Náttúruverndarráð. Fjölrit nr. 19. Reykjavík.
13. Gregg, T.K.P. & Sheridan, M.F. 2000. Volcanoes as Meteorlogists. Using
volcanic morphology to vonstrain paleoenvironmets on earth and mars.
Lunar and Planetary Science XXXI, http://www.lpi.usra.edu/
meetings/lpsc2000/pdf/1657.pdf
14. Guðmundur Sigvaldason 1985. Mývatn. Áfangar 19 6. árg. (4). 58–66.
15. Gregg, T.K.P. & Chadwick, W.W. 1996. Submarine lava-flow inflation:
A model for the formation of lava pillars. Geology 24 (11). 981–984.
um höfundinn
Bergþóra Sigurðardóttir (f. 1931) Cand. Med. frá
Háskóla Íslands árið 1958. Vísindastörf í veirurann-
sóknum á Keldum og í Toronto 1958–1962. Framhalds-
nám í lyflækningum New Orleans og Boston 1963–1968.
Læknisstörf á ýmsum stofnum hérlendis fram á haust
2001. Lauk námskeiðum I og II A í jarðfræði við HÍ
veturinn 2004–2005. Félagi í Hinu íslenska náttúrufræði-
félagi í meira en 50 ár og erum við Náttúrufræðingurinn
jafnaldrar.
.
Póst- og netfang höfundar/Author’s address
Bergþóra Sigurðardóttir
Strikinu 10
IS-210 Garðabæ
bergkristall@simnet.is
Meðan grein mín beið birtingar hefur Christle Kenneth nemandi T.K.P.
Gregg skrifað grein „Suberial lava pillars: Evidence for non explosive
water-lava interaction in Iceland“. State University of New York at
Buffalo. ProQuest Dissertiation and Thesis 2012. 104 bls.
Glúmstaðahellar (Hofstaðahellar),
hellaklasi vestan við Belgjarfjall
eru slík náttúrusmíð. Virðist slíkar
mynd anir á yfirborði jarðar fágæti.
Áþekkar myndanir eru hrauntré þar
sem hraun hefur runnið yfir skóg og
storknað utan um trjáboli.
Kröflueldar létu ekki Hvannstóð
afskift. Mér leist ekki á blikuna,
þegar ég sá loftmynd Ómars
Ragnarssonar í sjónvarpinu af hraun-
straumnum í nóvember 1981. Sá ég
ekki betur en glóandi hraun elfur
stefndi á Hvannstóðið. Á kort um
af einstökum Kröflueldum3 sést að
þessi hraunstraumur rann suður
fyrir Hvannstóðið en tekur svo
gleiða V-beygju í átt að Hvann-
stóðinu (4. og 6. mynd).
Það var ekki fyrr en sumarið 1984
að ég komst aftur í Hvannstóðið.
Nú var torsóttara að komast yfir
nýtt hraunið og kindagatan horfin.
Hvað var svo að sjá í Hvannstóðinu?
Nýja hraunið hafði runnið inn í
skálarnar þar sem þær sköruðust
og alla leið að gígveggnum vestan
meg in. Hraunið hafði storknað frá
um hálfum upp í tveimur metrum
frá syðstu og austustu hraunborg-
unum í nyðri skálinni (9. mynd).
Þessi náttúru smíð var enn til staðar
en naut sín ekki eins vel og fyrrum
eftir að nýja hraunið, kolsvart í
rigningunni, hafði nálgast hana
svo mjög. Í litl um skúta undir einni
stærstu borginni sáum við ritjur
af dauðri kind sem hraunið hafði
króað af. Var þetta annað lambanna
sem tók á móti okkur forðum?
Hvannstóðið hafði heillað til sín
fleiri en mig.
Summary
Natural sculptures at Hvannstóð
at Krafla
Lava pillars are a common formation in
recent lavas on mid -ocean ridges but
not on dry land.13,15 This paper de-
scribes lava pillar formations in
Hvannstóð in Mývatnssveit, Iceland.
Hvannstóð consists of two intercon-
nected explosion cra ters that formed
about 5,000 years ago in the Krafla cal-
dera northeast of Mývatn, Iceland.
During the Mývatn fires in the years
1724–1729 a lava flowed into the
Hvannstóð craters, which probably con-
tained water or ice and snow. The name
Hvannstóð refers to a place where
Angelica archangelica grows, but pres-
ently it can not be found there. The lava
from the Mývatn fires flowed in two
lavastreams into the Hvannstóð craters
resulting in some bizarre lava format-
ions; pillars, small caves and bridges
with stalactites. In 1981 during the
Krafla fires a new lava flowed into the
crater. The formations at Hvannstóð are
compared to the famous Dimmuborgir
at Mývatn and Litluborgir near Helga-
fell, Hafnarfjörður.