Náttúrufræðingurinn - 2013, Síða 16

Náttúrufræðingurinn
16
Mæld voru vatnshiti (0,01ºC upp-
lausn, ± 0,15ºC mælinákvæmni),
sýrustig (pH 0,01 ± 0,2) og rafleiðni
(1 µS/cm, ± 0,5%, leiðrétt fyrir 25°C).
Í júlí 2009 og júní 2010 voru gerðar
samskonar mælingar á eðlisþáttum
á um 0,5 m dýpi í fjöruborðinu.
Vatnssýni voru tekin til efna-
greiningar í ágúst 2010. Sýnin
voru tekin með því að fylla 1,0 l
plastflöskur á 20–30 cm dýpi. Fyrir
sýnatöku voru flöskurnar skolaðar
með 0,1 N HCl og síðan með
vatni á staðnum. Sýnin voru höfð
í kælikassa í 6–8 klst. þar til þau
voru fryst (-20°C) og síðar send til
efnagreiningar hjá Norsk Institutt
for Vannforskning (NIVA) í Osló.
Efnagreiningarnar voru gerðar
á ósíuðum sýnum og eftirtaldar
breytur mældar: heildarfosfór (Tot-
P), fosfat (PO4), heildarnitur (Tot-N),
ammóníak (NH4), lífrænt kolefni
(TOC) og kísill (SiO2). Upplýsingar
um aðferðafræði og mælinákæmni
við efnagreiningarnar er að finna
í riti á vegum NIVA.11 Vatnssýni
til efnagreiningar var einnig
tekið í júlí 2009 en þá var tekið
leysingavatn í vök á vatninu fyrir
miðri norðanverðri ströndinni.
Sýnataka og mælingar á
lífverum
Sýnataka á lífverum fór fram í
ágúst 2010 og þeim safnað í þremur
búsvæðum, þ.e. í vatnsbol, á grjóti
í fjörunni og í botnseti fyrir utan
fjöruna. Í vatnsbolnum voru sýni
tekin á einni stöð fyrir miðju vatn-
sins með þrenns konar hætti. Í
fyrsta lagi voru tekin sýni til að
greina svifþörunga. Í því skyni
voru tekin fimm vatnssýni með 660
ml sýnataka á 1,0–2,5 m dýpi og
sýnin sameinuð í eitt 3,0 l safnsýni
sem varðveitt var ósíað með því að
bæta út í það nokkrum ml af 10%
Lugolslausn. Safnsýnið var síðar
látið botnfalla á rannsóknarstofu
og fleytt ofan af því þar til
rúmmál sýnisins var orðið 100
ml. Tegundagreining þörunga og
talning þeirra fór fram hjá Bio-
limno Research & Consulting Inc. í
Halifax, Kanada. Í öðru lagi voru
tekin þrjú lóðrétt 2,0 m löng höl
með netháfi (45 µm möskvastærð)
í því skyni að greina sviflæg dýr til
tegunda og telja þau. Svifdýrasýnin
voru einnig varðveitt á staðnum
með því að bæta út í þau nokkrum
ml af 10% Lugolslausn. Í þriðja lagi
voru tekin þrjú sýni til að mæla
magn blaðgrænu-a, en hún gefur
vísbendingu um magn og virkni
frumframleiðenda, þ.e. þörunga
í þessu tilfelli. Blaðgrænumagnið
endurspeglar jafnframt næringar-
efnaástand vatnsins og fæðufram-
boð fyrir dýrasvif. Sýnin voru tekin
á tekin 1,0 m dýpi með 660 ml sýna-
taka og höfð í kæli (~5ºC) í 6–8 klst.,
þá síuð á Whatman GF/C síupappír
(Cat. No. 1822 047), síupappírinn
frystur og blaðgrænan mæld síðar.
Sýni til mælinga á blaðgrænu-a
var einnig tekið í júlí 2009 en þá
var safnað leysingavatni í vök á
vatninu.
Í fjöruvistinni var grjót valið af
handahófi af 20–30 cm dýpi á átta
stöðum með jöfnu millibili meðfram
strandlengju vatnsins. Grjótinu var
lyft varlega upp af botni og háfi
með 250 µm möskvastærð skotið
undir og grjótinu ásamt innihaldi
háfsins komið fyrir í fötu með
vatni sem síað var gegnum 250 µm
netmöskva. Grjótið var burstað í
fötunni og innihaldið síað gegnum
sigti með 250 µm möskvastærð
og það sem eftir sat í sigtinu hirt
og varðveitt í 80% etanóli. Að því
loknu var grjótið lagt á smjörpappír
(A4) og útlínur þess dregnar með
blýanti til að reikna út flatarmál
á ofanvarpi grjótsins. Einnig var
meðalhæð grjótsins metin og
yfirborðsáferðin skráð í þrjá flokka:
i) gróft yfirborð (fremur óreglulegt/
hrufótt og alsett smáum holum og
misfellum), ii) meðalgróft yfirborð
(hvorki gróft né slétt) eða iii) slétt
yfirborð (fremur reglulegt/slétt og
laust við holur og misfellur). Þessi
flokkun var gerð með hliðsjón af því
að yfirborðsáferðin getur haft áhrif á
bæði tegundasamsetningu og magn
hryggleysingja á fjörugrjótinu.12
Í botnvistinni fyrir utan fjöru-
beltið voru tekin þrjú setsýni á botni
á 2,7 m dýpi með svokallaðri Ekman
botngreip, 225 cm2 að flatarmáli.
Sýnin voru síuð gegnum sigti með
45 µm möskvastærð og það sem
eftir sat í sigtinu hirt og varðveitt í
80% etanóli.
Við úrvinnslu lífverusýna á
Náttúrufræðistofu Kópavogs voru
sýnin skoðuð í kvörðuðu íláti
undir víðsjá af gerðinni Olympus
SZX12 við 7–90-falda stækkun.
Við fíngreiningar (100–400-falda
stækkun) var notuð smásjá af
gerðinni Olympus CX41. Dýr og
þörungar voru talin og greind eins
og kostur var. Stuðst var við ýmsa
greiningarlykla, einkum þó rit eftir
Nogrady og Segers.13
1. tafla. Vatna- og vatnsformfræðilegir
þættir Blávatns. Byggt á vettvangs-
mælingum 24.8.2010. – Physical charac-
teristics of lake Blávatn. Based on
measurements on August 24th 2010.
Hæð yfir sjó – Altitude (a.s.l.) 1.114 m
Mesta breidd – Max breadth 240 m
Mesta lengd – Max length 400 m
Flatarmál – Area 0,12 km2
Meðaldýpi – Mean depth 2,7 m
Mesta dýpi – Max depth 4,5 m
Rúmmál – Volume 0,27 Gl
Vatnasvið – Catchment area 0,6 km2
3. mynd. Dýptarkort af Blávatni. Litamörk
sýna 0,5 m dýptarbil og heilar línur 1,0 m
dýptarbil. – Bathymetry of lake Blávatn.
Solid lines represent depth contours in me-
ters, 0.5 m in greytone colours.
100 m