Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 31

Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 31
31 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Í greininni sem birtist nýverið um berghlaupið í Náttúrufræð- ingn um er gefin afar ólík mynd af staðsetningu og stærð brotsársins og umfangi hlaupsins en þar er brotsárið sýnt nærri tvöfalt stærra en það er í raun og veru. Ekki reynd- ist hægt að meta hvar brot sárið lægi nákvæmlega þótt hlíðin væri skoðuð í návígi í maí 2007. Greining á ljósmyndum teknum á jörðu niðri og loftmyndum gaf heldur ekki góða mynd af legu sársins þótt auðveldlega mætti draga ályktun um að það væri mun stærra en raun bar vitni. Eina leiðin var að taka vandaða ljósmynd af hlíðinni úr flugvél frá nákvæmlega sama stað og Mats Wibe Lund tók mynd sína af hlíðinni árið 1991. Þetta tókst í ágúst 2011 og þá fyrst var hægt að draga línu sem afmarkar það svæði sem brotnaði úr hlíðinni og hér er birt. Í greininni er áætlað að rúmmál hlaupsins sé um 4–4,5 milljónir m3 eða um 10–12 milljónir tonna. Þetta er áætlað út frá landlíkani og eru tvöfaldar þær tölur sem hér eru birtar. Í maí 2007 var flatarmál urðar innar mælt á vettvangi auk þess sem hún var þykktarmæld með þokkalegri nákvæmni enda var sumarbráðnun á jöklinum ekki hafin. Hér er því um beinar mæl- ing ar að ræða auk þess sem magn- tölurnar ríma vel við brotsárið eins og það er í raun og veru. Breytingar á sporði jökulsins undan farna áratugi segja sína sögu en fleira þarf að skoða til að fá heildarmynd á breytingum jökuls- ins. Er Jack D. Ives var við vinnu innst á Morsárjökli sumarið 1953 tók hann ljósmyndir af hlíðinni þar sem berghlaupið féll. Myndirnar sýna að jökulbrekkan undir hlíðinni hefur ekki lækkað frá þeim tíma allt þar til berghlaupið féll. Skýringin er sú að hér eru upptök Morsárjökuls undir ísfossunum þar sem jökulís frá Vatnajökli fæðir jökulinn. Breyt- ingar á Vatnajökli hér og ísfossunum eru ekki nándar nærri jafn miklar og á sporði Morsárjökuls. Myndir Ingólfs Ísólfssonar af Morsárjökli frá 1942 sýna hlíðina ekki en af þeim má þó ráða að breyting á þykkt jökulsins hafi ekki verið mikil frá 1942 til 1953. Ljóst er þó að jökullinn hefur þynnst nokkuð á fyrstu áratugum 20. aldar. Þetta staðfestir að ekki sé hægt að skýra berghlaupið með hraðri hörfun Morsárjökuls á síðustu árum og áratugum. Hrun sem varð úr öðrum stað í hlíðinni árið 2009 eða 2010, og nánar verður vikið að síðar, sýnir einnig að hopun jökuls þarf ekki að koma til. Þar hefur jökull ekki hald ið að hlíðinni við brotsárið frá því á ísöld en sömu sprungur liggja um sárið og þann stað þar sem stóra berghlaupið varð. Berghlaupsurðin Berghlaupið skall á brattan jökul, sem hulin er ísmulningi, í 560–625 m hæð yfir sjó, 300–550 m suðvestan við eystri ísfoss Morsárjökuls. Halli ísbrekkunnar er um 13° þar sem berg hlaupið lendir. Brekkan er nokkru brattari ofar og nær upp í um 800 m hæð undir klettabeltinu þar sem ísinn fellur fram af hengi- fluginu. Yfirborð brekkunnar er þak ið ísmulningi sem stöðugt bæt- ist við eftir því sem ísinn mjakast fram af brúninni. Stundum falla stór ísstykki sem mynda skriður niður brekkuna. Þessi brotni ís frá hruninu nær niður í um 490 m hæð yfir sjó en þar fyrir neðan er harður jökulís. Undir yfirborði í brekkunni er ísinn sömuleiðis ummyndaður í harðan jökulís. Gera má ráð fyrir að um 20–30 þús. m3 af ís falli að jafn aði niður eystri ísfossinn á sólar- hring, breytilegt eftir árstíma. Í fyrstu vettvangsferð var skriðu- urðin mæld. Jaðar hennar var kort- lagður, þykkt metin, berggerðir og kornastærð könnuð ásamt því sem urðin og brotsárið voru ljósmynduð. Það vakti sérstaka eftirtekt hversu vel afmarkaður jaðar urðarinnar var. Varla var nokkurs staðar stein að sjá sem kastast hefði út fyrir eða fram fyrir jaðar hennar. Þetta bendir til 11. mynd. Loftmynd af berghlaupsurðinni frá 6. ágúst 2007. Flæðilínur samhliða rennslisstefnunni eru áberandi. Grófara efni er gjarnan nær jöðrum. Yfirborð efsta hluta skriðunnar endurspeglar íshrunslandslag jökulsins undir. – Aerial photo of the rock ava- lanche debris taken on August 6 2007. Flowlines are apparent. Coarse fragments are more frequent along the rim of the debris. The upper part of the debris resembles the ice-avalanche form of the glacier below. Ljósm./Photo: Loftmyndir ehf.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.