Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 32

Náttúrufræðingurinn
32
þess að urðin hafi ekki farið í loft-
köstum yfir skriðjökulinn heldur
skrið ið samfellt niður eftir nokkuð
sléttu yfirborði hans án þess að
valda rofi. Þessu mætti einna helst
líkja við að sírópi hefði verið hellt
niður á hallandi flöt þótt hraðinn
væri þó meiri. Glögglega má sjá
rennslismunstur og að flæðið hefur
verið mest í gegnum urðina miðja
þar sem sjá má merki um farvegi
sem myndast hafa eftir að urðin
til hliðar hefur hægt verulega á sér
eða stöðvast. Þetta kemur glögglega
fram á loftmynd (11. mynd).
Bergbrotin hafa fallið á miklum
hraða niður bratta hlíðina 40–370
hæðarmetra, uns þau lentu neðst
í hlíðinni og streyma áfram út á
bratta ísbrekkuna sem hallar niður
til vinstri, þvert á fjallshlíðina. Eftir
það tekur urðin að renna út á
ísbrekkuna og niður eftir henni. Hér
hefur hraðinn verið takmarkaður
sem sést af því að urðin leitar ekki
langt út á ísbrekkuna heldur sveigir
strax niður undan halla. Urðin
dreif ir þó úr sér eftir því sem neðar
dregur í brekkunni. Þegar hún nær
urðarrananum á miðjum jökli og
skellur þvert á hann, eftir um 750
m rennsli yfir og niður ísbrekkuna,
er hún ekki öflugri en svo að hún
sveigir niður með rananum þótt
ekki sé hann nema um 3–5 m hár.
Nokkru neðar hefur rennsli urðar-
inn ar þó verið meira og þar náði
hún rétt svo að komast yfir 2–4 m
háan urðarranann á kafla. Grófara
efni hefur einkum náð að safnast
nálægt jöðrum urðarinnar. Engin
efnis keila hleðst upp undir fjalls-
hlíðinni sökum bratta ísfannarinnar
heldur flæðir efnið niður jökulinn og
myndar lag sem er tiltölulega þunnt.
Yfirborð jökulsins var nokk uð slétt á
þeim kafla þar sem urðin dreifði úr
sér. Það er einna helst urðarraninn
á miðjum jökli og nokkrar sprungur
austan við neðsta hluta urðarinnar
sem skera sig úr. Undir efsta hluta
skriðuurðarinnar ber yfirborð
jökulsins merki um ísskriður sem
falla niður brekkuna. Yfirborð
urðarinnar endurspeglar þetta form
eins og sjá má á loftmynd sem tekin
var 6. ágúst 2007 (11. mynd) enda
var þykkt hennar ekki mikil. Víða
mátti sjá beran ís, eink um í efsta
hluta urðarinnar, þegar hún var
skoðuð í maí 2007. Erfitt er að meta
hversu hratt urðin hefur skriðið
niður eftir jöklinum. Þegar skriður
sem þessar renna yfir skriðjökla
stöðvast þær að lokum snögglega
vegna viðnáms þegar hrað inn fer
undir ákveðin mörk.12
Er berghlaupið skellur á ísbrekk-
una tekur það að dreifast niður
og yfir ísinn. Í tæplega 500 m
hæð er komið niður fyrir þá hæð
sem íshrun frá jökulfossinum nær
að hylja. Örlitlu neðar minnkar
bratt inn og stærsti hluti urðarinnar
frá berghlaupinu þekur jökulinn á
svæði þar sem hallinn er um 5,5°.
Þegar komið var að urðinni þann
27. maí 2007 var efsti hluti hennar
í 513 m hæð yfir sjó en efnið þar
fyrir ofan var hulið af ísi. Þaðan
voru 1.368 m í loftlínu niður að neðri
brún urðarinnar og þar sem hún
staðnæmdist í 362 m hæð yfir sjó (12.
mynd). Frá þeim stað eru um 2,1 km
að efsta hluta brotsársins í loftlínu
eftir leið hlaupsins. Hámarks breidd
urðarinnar var um 610 m (13. mynd).
Samsetning berghlaups urðar-
inn ar er forvitnileg og endurspeglar
hún ólíkar berggerðir sem mynda
hlíðina þaðan sem hlaupið er ættað.
Á kafla er mikið um stór björg úr
bólstrabergi. Bólstrabergið er sér-
stakt þar sem gasblöðrur í einstaka
bólstrum hafa raðast í marga hringi.
Vatn hefur síðar seitlað um bergið
og geislasteinar myndast í blöðr-
un um. Þá eru gjarnan stórar gas-
blöðrur í kjarna bólstranna sem
steind ir hafa fallið út í. Þar ber mest
á stórum ljósgulum, lagskiptum,
útfellingum úr thomsoníti sem eru
allt að 10 kg þungar. Þetta er sýnt
á 14. og 15. mynd. Þá er mikið af
um mynd uðum hraunlögum, göng-
um, móbergi og þursabergi.
Bergbrotin í urðinni veðrast hratt
og brotna niður. Þannig var farinn
að myndast jarðvegur í urðinni
nokkrum árum eftir berghlaupið.
Plöntur náðu fótfestu í urðinni
13. mynd. Horft niður yfir urðina í átt að Morsárdal. Kristínartindar
t.v. og Miðfell t.h. – A view down the debris towards Morsárdalur.
Kristínartindar to the left and Miðfell to the right. Ljósm./Photo: Jón
Viðar Sigurðsson.
12. mynd. Framjaðar urðarinnar í 362 m hæð, maí 2007. Fíngerða
efnið næst er urðarraninn. 17. mynd sýnir þennan jaðar árið 2009.
– The front end of the debris at 362 m a.s.l. in May 2007. The medial
moraine is in the foreground. Image 17 shows the same location in
2009. Ljósm./Photo: Jón Viðar Sigurðsson.