Náttúrufræðingurinn - 2013, Page 33

33
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
sumar ið 2011 og bar þar mest á hol-
urt og blásveifargrasi (16. mynd).
Berghlaup (bergflóð) sem þetta
eru sérstök þar sem urðin hleypur
töluverða vegalengd á sléttu eða
lítið hallandi yfirborði eftir að hafa
fallið niður bratta fjallshlíð. Í raun
mætti kalla upphafsatburðinn, þeg-
ar bergfyllan hrapar niður fjalls hlíð-
ina, berghlaup en hlaup bergbrot-
anna niður eftir jöklinum bergflóð.
Ýmsar kenningar hafa verið settar
fram til að skýra bergflóð svo sem
með myndun loftpúða undir berg-
brotunum,13 blöndun bergbrota
við loft þannig að efnið verði því
sem næst fljótandi (e. fluidization)14
og sjálf s murningu bergbrotanna.15
Ekki hefur þó tekist að skýra eðli
bergflóða að fullu en ljóst er að
berg brotamassinn hegðar sér líkt
og vökvi.
Bráðnun jökulsins
Morsárjökull liggur lágt. Sporður
hans er í um 170 m hæð yfir sjó og
aðeins lítill hluti er í yfir 500 m hæð.
Þótt sumarið sé stutt er yfirborðs-
bráðnun jökulsins mikil, sérstaklega
á neðri hluta hans. Mikil hlýindi
eru að jafnaði yfir sumarmánuðina
og hnúkaþeyr er algengur. Að sama
skapi er bráðnun lítil yfir veturinn
enda hverfur jökullinn í skugga
stóran hluta ársins þar sem há fjöll
skyggja á sólu. Bráðnunin er mest á
tímabilinu júní–september.
Þegar skriðan var skoðuð í maí
2007 reyndist nær enginn munur á
bráðnun íssins eftir því hvort hann
var undir hlaupurðinni eða ekki.
Örlítið vottaði fyrir því við neðri
enda urðarinnar en þar virtist sem
ísinn undir urðinni væri fáeinum
sentimetrum hærri en utan hennar.
Á öðrum stöðum við jaðar skrið-
unnar sást hvergi votta fyrir mun.
Þetta bendir til þess að lítil sem
engin yfirborðsbráðnun hafi orðið
frá því að berghlaupið varð og fram
í lok maí. Hér áttu eftir að verða
breytingar.
Við mælingar á urðinni í maí
2009 var ísinn undir jaðri hennar
neðst orðinn 15 m hár. Í júlí 2010
var ísinn undir jaðrinum neðst
orðinn 22 m hár og í september
2011 var hæðin 35 m (17. og 18.
mynd). Jaðrar skriðunnar „hækka“
því miðað við umhverfið sökum
mismunar á bráðnun íssins. Hæð
jaðarsins er mest fremst. Verulega
hefur dregið úr þessari „hækkun“
jaðra skrið unnar eftir árið 2011.
Þannig hækk aði ísstallurinn undir
skriðunni neðst aðeins úr 35 m í 37
m frá september 2011 til apríl 2013.
Það bendir til þess að verulega hafi
dregið úr bráðnun jökulsins eða að
bráðnun íss undir skriðunni hafi
aukist.
Ef ísinn bráðnar nær eingöngu
yfir sumarið (júní–september) má
reikna með að í um 350 m hæð yfir
sjó nemi þynning jökulsins um 80
mm á sólarhring að jafnaði á tíma-
bilinu 2007 til 2011. Sumarið 2009
fór að bera á því að hryggir væru að
myndast við jaðra skriðuurðarinnar
en urðin væri lægri á öðrum stöðum.
Þannig er eins og hrygglaga hringur
liggi eftir jaðri urðarinnar. Þetta
hef ur verið mjög áberandi frá og
með árinu 2011.
Þessi einangrunaráhrif urðar-
inn ar hafa valdið því að hún lítur
16. mynd. Holurt og blásveifargras í berghlaupsurðinni sumarið 2012. – Sea Campion
and Glausous Meadow-grass in the rock avalance debris in the summer of 2012.
Ljósm./Photo: Ulrich Wozniak.
14. mynd. Í urðinni er töluvert af sérkenni-
legu bólstrabergi. Við storknun hafa mynd-
ast belti af gasblöðrum sem holufyllingar
hafa síðan sest í. Í miðju margra bólstranna
er stór hola með útfellingum. – Altered pil-
low lava is common in the debris. During
solidification the gas in the magma has
formed bands of pours that have later filled
with zeolites. A large mineral-filled hole is
in the center of many of the pillows. Ljósm./
Photo: Jón Viðar Sigurðsson.
15. mynd. Bólstraberg með holufyllingu í
kjarna. – Pillow lava with secondary miner-
als in the core. Ljósm./Photo: Fanney Ósk
Gísladóttir.