Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 35

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 35
35 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags út eins og stór stallur sem hvílir á jöklinum. Ísinn undir urðinni, sem rís hærra en jökullinn umhverfis, var orðinn um 16 milljón m3 árið 2011 eða um 14 milljón tonn. Þetta samsvarar nærri þrefaldri þyngd urðarinnar sem hvílir ofan á. Í áðurnefndri grein um berg- hlaup ið sem birtist í Náttúrfræð- ingn um er áætlað að ísstallurinn undir urðinni sé um 33 milljónir m3 eða tæplega 28 milljónir tonna sumarið 2011. Höfundar gera ráð fyrir að ísstallurinn hafi að jafnaði verið 44 m þykkur. Slíkt er fjarri sanni. Mælingar í júní og september 2011 sýndu að ísinn undir urðinni var afar misjafn að þykkt, allt frá 6–15 m efst upp í um 35 m að meðaltali neðst. Þetta kemur einnig greinilega fram á ljósmyndum. Reikna má með að meðalþykktin hafi verið um 22 m sem gefur um 16 milljón m3. Halli jökulsins við skriðuurðina fremst er um 5,5° sem þýðir að fyrir hverja 100 m sem jökullinn skríður fram lækkar yfirborð hans um 9,6 m að jafnaði. Framjaðar urðarinnar gekk fram um 406 m frá maí 2007 til september 2011. Á þessu tímabili varð ísstallurinn undir framjaðrinum 35 m hár. Samkvæmt því hefur ísinn undir urðinni þynnst um 15 m á tímabilinu. Þetta samsvarar u.þ.b. 25 mm bráðnun á dag yfir bráðn- unartímabilið á sumrin samanborið við 80 mm bráðnun íssins á dag utan urðarinnar en þar er heildar- bráðnunin um 50 m á þessu tímabili. Sambærileg dæmi um einangr- unar áhrif skriðuurðar á jökulís eftir berghlaup má finna víða. Þegar þrjú berghlaup féllu á Black Rapids- skriðjökulinn í Alaska árið 2002 var urðin að jafnaði um 2 m á þykkt. Jaðr ar hennar voru vel afmarkaðir líkt og á Morsárjökli. Jökullinn um hverfis bráðnar hraðar en undir skriðunni og árið 2009 var jökul- stall urinn undir skriðunni orðinn nærri 20 m hár (19. mynd).16 Þetta svarar til tæplega 3 m á ári sem er töluvert minni munur en á Morsár- jökli. Morsárjökull þynnist frá ári til árs til viðbótar við þá þynningu sem fylgir framskriði jökulsins. Mest er þynningin fremst en minni ofar og ekki mælanleg þegar komið er upp í brekkurnar undir ísfossunum. Mælingar á árunum 2007 til 2011 benda til þess að fremst á jöklinum, í um 200 m hæð, nemi árleg þynning um 4 m. Um miðbik jökulsins, í um 350 m hæð, er hún um 2,5 m og í 480 m hæð er hún aðeins um 0,5 m. Skriðhraði Morsár- jökuls og ferðalag skriðuurðarinnar Þar sem skriðuurðin hvílir vel afmörkuð á yfirborði Morsárjökuls gefst gott tækifæri til að fylgjast með ferðalagi hennar með jökl- inum. Hægt er að kortleggja breyt- ingar á útlínum hennar og skrið- hraða jök uls ins. Á tímabilinu maí 2007 til apríl 2012 var öll útlína urðarinnar mæld í 6 skipti. Fremur litlar breyt ingar hafa orðið á lögun urðarinnar. Lengd hennar hefur mælst á bilinu 1.366–1.380 m og hámarksbreidd 575–610 m. Breyt- ingar á lögun henn ar milli ára eru sýnar á 20. mynd og í 1. töflu má sjá niðurstöður mælinga. Fylgst hefur verið með skriðhraða bæði efri og neðri jaðars urðarinnar. Mælingar einstakra tímabila gefa skriðhraða yfirborðs jökulsins sem svarar til 17,0–32,4 cm á sólarhring að jafnaði. Þetta er sambærilegur hraði (26 cm/sólarhring) og hópur frá Nottingham-háskóla mældi á tveggja vikna tímabili á sama stað á jöklinum árið 1953.6 Sumarið 2011 var neðri jaðar urðarinnar mældur bæði í byrjun og lok sumars, 13. júní og 22. september. Þær mælingar gefa að skriðhraðinn hafi verið 32,4 cm á sólarhring að jafnaði yfir sum arið. Frá 22. september 2011 og fram til 29. apríl 2012 skreið jökullinn fram um 17 cm á sólahring að meðal tali. Samkvæmt þessu er nokk ur munur á hraða jökulsins milli sumars og veturs. Þegar líða fer á júnímánuð tekur leysingarvatn undan Vatnajökli að falla niður við báða ísfossana. Þetta eru vatnsmiklir fossar, sérstaklega við vestari ísfoss inn. Leysingarvatnið 19. mynd. Berghlaupsurð á Black Rapids-skriðjöklinum í Alaska. Hlaupið varð í kjölfar jarðskjálfta sem var 7,9 stig þann 3. nóvember 2002. Urðin er 2 m þykk. Líkt og á Morsárjökli bráðnar ísinn undir henni hægar. Myndin er frá 2009 en þá var ísstallurinn undir urðinni orðinn 20 m hár. Þykkt urðarinnar er vel merkjanleg í stálinu fyrir miðju. – Debris from a rock avalanche on the Black Rapids Glacier in Alaska. The avalanche was caused by an earthquake of magnitude 7.9 on November 3 2002. Just as on Morsárjökull the ice below the debris melts at a slower rate. The image is from 2009 and at that point the ice below the debris was 20 heigher than the surrounding ice. The thickness of the debris is clearly visible in the center of the image. Ljósm./Photo: John J. Clague.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.