Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 35

35
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
út eins og stór stallur sem hvílir á
jöklinum. Ísinn undir urðinni, sem
rís hærra en jökullinn umhverfis,
var orðinn um 16 milljón m3 árið
2011 eða um 14 milljón tonn. Þetta
samsvarar nærri þrefaldri þyngd
urðarinnar sem hvílir ofan á.
Í áðurnefndri grein um berg-
hlaup ið sem birtist í Náttúrfræð-
ingn um er áætlað að ísstallurinn
undir urðinni sé um 33 milljónir
m3 eða tæplega 28 milljónir tonna
sumarið 2011. Höfundar gera ráð
fyrir að ísstallurinn hafi að jafnaði
verið 44 m þykkur. Slíkt er fjarri
sanni. Mælingar í júní og september
2011 sýndu að ísinn undir urðinni
var afar misjafn að þykkt, allt frá 6–15
m efst upp í um 35 m að meðaltali
neðst. Þetta kemur einnig greinilega
fram á ljósmyndum. Reikna má með
að meðalþykktin hafi verið um 22 m
sem gefur um 16 milljón m3.
Halli jökulsins við skriðuurðina
fremst er um 5,5° sem þýðir að fyrir
hverja 100 m sem jökullinn skríður
fram lækkar yfirborð hans um 9,6 m
að jafnaði. Framjaðar urðarinnar
gekk fram um 406 m frá maí 2007
til september 2011. Á þessu tímabili
varð ísstallurinn undir framjaðrinum
35 m hár. Samkvæmt því hefur ísinn
undir urðinni þynnst um 15 m á
tímabilinu. Þetta samsvarar u.þ.b.
25 mm bráðnun á dag yfir bráðn-
unartímabilið á sumrin samanborið
við 80 mm bráðnun íssins á dag
utan urðarinnar en þar er heildar-
bráðnunin um 50 m á þessu tímabili.
Sambærileg dæmi um einangr-
unar áhrif skriðuurðar á jökulís eftir
berghlaup má finna víða. Þegar
þrjú berghlaup féllu á Black Rapids-
skriðjökulinn í Alaska árið 2002 var
urðin að jafnaði um 2 m á þykkt.
Jaðr ar hennar voru vel afmarkaðir
líkt og á Morsárjökli. Jökullinn
um hverfis bráðnar hraðar en undir
skriðunni og árið 2009 var jökul-
stall urinn undir skriðunni orðinn
nærri 20 m hár (19. mynd).16 Þetta
svarar til tæplega 3 m á ári sem er
töluvert minni munur en á Morsár-
jökli.
Morsárjökull þynnist frá ári til
árs til viðbótar við þá þynningu sem
fylgir framskriði jökulsins. Mest
er þynningin fremst en minni ofar
og ekki mælanleg þegar komið er
upp í brekkurnar undir ísfossunum.
Mælingar á árunum 2007 til 2011
benda til þess að fremst á jöklinum,
í um 200 m hæð, nemi árleg þynning
um 4 m. Um miðbik jökulsins, í um
350 m hæð, er hún um 2,5 m og í
480 m hæð er hún aðeins um 0,5 m.
Skriðhraði Morsár-
jökuls og ferðalag
skriðuurðarinnar
Þar sem skriðuurðin hvílir vel
afmörkuð á yfirborði Morsárjökuls
gefst gott tækifæri til að fylgjast
með ferðalagi hennar með jökl-
inum. Hægt er að kortleggja breyt-
ingar á útlínum hennar og skrið-
hraða jök uls ins. Á tímabilinu maí
2007 til apríl 2012 var öll útlína
urðarinnar mæld í 6 skipti. Fremur
litlar breyt ingar hafa orðið á lögun
urðarinnar. Lengd hennar hefur
mælst á bilinu 1.366–1.380 m og
hámarksbreidd 575–610 m. Breyt-
ingar á lögun henn ar milli ára eru
sýnar á 20. mynd og í 1. töflu má
sjá niðurstöður mælinga.
Fylgst hefur verið með skriðhraða
bæði efri og neðri jaðars urðarinnar.
Mælingar einstakra tímabila gefa
skriðhraða yfirborðs jökulsins sem
svarar til 17,0–32,4 cm á sólarhring
að jafnaði. Þetta er sambærilegur
hraði (26 cm/sólarhring) og hópur
frá Nottingham-háskóla mældi á
tveggja vikna tímabili á sama stað
á jöklinum árið 1953.6 Sumarið 2011
var neðri jaðar urðarinnar mældur
bæði í byrjun og lok sumars, 13. júní
og 22. september. Þær mælingar
gefa að skriðhraðinn hafi verið
32,4 cm á sólarhring að jafnaði yfir
sum arið. Frá 22. september 2011
og fram til 29. apríl 2012 skreið
jökullinn fram um 17 cm á sólahring
að meðal tali. Samkvæmt þessu er
nokk ur munur á hraða jökulsins
milli sumars og veturs. Þegar líða
fer á júnímánuð tekur leysingarvatn
undan Vatnajökli að falla niður
við báða ísfossana. Þetta eru
vatnsmiklir fossar, sérstaklega við
vestari ísfoss inn. Leysingarvatnið
19. mynd. Berghlaupsurð á Black Rapids-skriðjöklinum í Alaska. Hlaupið varð í kjölfar
jarðskjálfta sem var 7,9 stig þann 3. nóvember 2002. Urðin er 2 m þykk. Líkt og á
Morsárjökli bráðnar ísinn undir henni hægar. Myndin er frá 2009 en þá var ísstallurinn
undir urðinni orðinn 20 m hár. Þykkt urðarinnar er vel merkjanleg í stálinu fyrir miðju. –
Debris from a rock avalanche on the Black Rapids Glacier in Alaska. The avalanche was
caused by an earthquake of magnitude 7.9 on November 3 2002. Just as on Morsárjökull
the ice below the debris melts at a slower rate. The image is from 2009 and at that point the
ice below the debris was 20 heigher than the surrounding ice. The thickness of the debris is
clearly visible in the center of the image. Ljósm./Photo: John J. Clague.