Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 51

51
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Á viðmiðunarlandi á norðurbakka
Þjórsár, gengt Viðey, eru nyrst sléttar
áreyrar næst ánni en þegar sunnar
kemur hækkar árbakkinn. Þar er
gras lendi (H1) ráðandi og sums
stað ar þursaskeggsmói (E1) en fjær
ræktað og framræst land.20 Þetta
land hefur vafalaust verið beitt um
langan aldur en fjárhús voru áður
við Ferjuhóla (Valdimar Jóhannsson,
munnl. uppl., 2010) um 450 m norður
af Viðey (2. mynd). Þar var fyrrum
ferjað yfir ána eins og örnefnið gefur
til kynna.21 Við Ferjuhóla var fé gefið
við opið hús á síðustu öld (Ámundi
Kristjánsson, munnl. uppl., 2010) en
því var hætt upp úr 1960 (Valdimar
Jóhannsson, munnl. uppl., 2012)
Landið á norður bakkanum hefur
verið afgirt frá því um 1970 en sauðfé
hefur verið beitt þar í nokkrar vikur
að hausti (Ámundi Kristjánsson,
munnl. uppl., 2010). Hrossum hefur
einnig verið beitt í nokkrum mæli
vestan árinnar síðustu áratugina
(Ámundi Kristjánsson, munnl. uppl.,
2010).
Á viðmiðunarlandi á suðurbakka
Þjórsár, sem er í landi Hvamms í
Landsveit eru aðallega tvær land-
gerðir; blásið land og gamalgróið
mólendi. Miðað við gróðurkort er
gróður á blásna landinu grös með
smárunnum (H3x) en á óblásnu
landi þursa skeggs mói (E2) (2.
mynd).20 Land á bakkanum sunnan
ár hefur sennilega verið beitt um
aldir en það hefur verið beitarfriðað
frá 2002 (Ævar Pálmi Eyjólfsson,
munnl. uppl., 2010). Gæsir hafa þar
einhver áhrif en vart var við gæsir
næst árbakkanum þegar þessar rann -
sóknir fóru fram. Gróður þar nokkuð
bitinn og talsvert um gæsa skít.
Aðferðir
Gróðurmælingar
Gróðurkort sem teiknað hafði verið
á loftmynd20 var notað við val
á landi til mælinga (2. mynd). Í
eynni var ákveðið að mæla gróður í
tveim ur gróðurgerðum, þ.e. í birki-
skóginum og graslendinu. Áreyr-
inni var sleppt. Ástæða þessa var
aðallega sú að tími til mælinga í
eynni var mjög takmarkaður auk
þess sem ætla má að gróður áreyr-
anna sé háður skammtímaáhrifum
frá ánni og eigi sér því ekki eins
langa sögu að baki og skógurinn og
graslendið.
Áður en vettvangsvinna hófst
voru rannsóknarreitir staðsettir
á tilviljanakenndan máta í hverri
gróðurgerð (e. stratified random
sampling). Í eyna voru staðsettir
fjór ir rannsóknarreitir, 100 m2 (4 x 25
m) að stærð, þrír í birkiskóginn en
einn í graslendið. Til samanburðar
voru afmörkuð viðmiðunarsvæði
bæði á norðurbakka og suðurbakka
þar sem aðstæður virtust svipaðar
og í eynni (2. mynd). Á norðurbakka
árinnar voru staðsettir þrír reitir,
allir í áþekkt land (E1 og H1), ofan
áreyranna en neðan við ræktaða
landið. Á suðurbakkanum voru
saman burðarreitir sex að tölu, þrír
á gamalgrónu landi og þrír á blásnu.
Mælingar fóru fram 21. júlí til 19.
ágúst 2009, en þá var gróður í góð-
um þroska. Farin var sérstök rann-
sóknarferð út í Viðey til mæl inga og
athugana 29. júlí. Auk þeirra rann-
sókna sem fram fór í reitum var
gengið um eyna og allar háplöntu-
tegundir sem fundust skráð ar.
Skráð var sameiginlega fyrir skóg-
og graslendi en sérstak lega fyrir
strandsvæði. Ekki gafst tími til að
skoða eyna gaumgæfilega þannig
að tegundalistinn úr henni er ekki
tæmandi. Ekki var gerður tegunda-
listi fyrir samanburðar svæð in á
bökkum árinnar, annar en sá sem
mælingar í reitum leiddu af sér.
Við endanlega staðsetningu rann-
sóknarreita á vettvangi var stefna
reits frá upphafspunkti valin, innan
ákveðins horns, á tilvilj unar kennd an
máta. Í hvern rannsóknar reit voru
lagðir út, með hjálp tilvilj ana talna,
átta smáreitir (100 cm x 33 cm).
Heildarþekja gróðurs var metin
í hverjum smáreit með sjónmati og
jafnframt heildarþekja háplantna,
mosa og fléttna. Þá var metin
þekja einstakra háplöntutegunda
og mosa tegundanna melagambra
(Raco mitrium ericoides (Bird.) Bird.)
og hraungambra (R. lanuginosum
(Hedw.) Bird.) og þekja engjaskófa
(fléttna af ættkvísl Peltigera) og
breiskjufléttna (fléttna af ættkvísl
Stereocaulon). Einnig var metin
heildar þekja fjallagrasa (Cetraria
islandica (L.) Ach.), melakræðu (C.
aculeata (Schreb.) Fr.) og munda grasa
(Cetrariella delisei (Bory ex Schaer.)
Kärnefelt & Thell) undir heitinu
kræðufléttur. Heildargróður þekja
var metin í hundraðshlutum (%) en
við þekjumat var annars not aður
þekjukvarði Braun-Blanquet, lítið
eitt breyttur (1. tafla).22
Hæð gróðurs var mæld í hornum
allra smáreita. Í birkiskógi Viðeyjar
miðuðu mælingar við hæð botn-
gróð urs en birki var mælt sérstak-
lega. Á suðurbakka fannst birki í
nokkrum reitum en kom þó aldrei
fyrir í hornum smáreita.
Jarðvegsgerð var metin í smá-
reit um og flokkuð í; áfoksjörð eða
sendna áfoksjörð.23
Jarðvegsþykkt var mæld við
hvern smáreit með því að járnteini
var stungið niður við hvorn enda
smáreits þar til komið var niður á
fast undirlag. Með teininum var
ekki hægt að mæla meiri en 110 cm
þykkt.
Jarðvegssýni voru tekin úr
þremur smáreitum (reit 1, 6 og 8)
í hverjum rannsóknarreit með 5,2
cm víðum jarðvegsbor úr efstu
10 cm jarðvegs. Sýni úr hverjum
reit voru sett saman í bréfpoka og
síðan þurrkuð við herbergishita
þar til að frekar var unnið með
þau. Að gróður mælingum loknum
var gengið skipulega eftir hverjum
rann sóknarreit og skráðar þær
háplöntutegundir sem ekki höfðu
komið fyrir í smáreitum. Ef ekki var
1. tafla. Þekjukvarði Braun-Blanquet sem
var notaður við mælingar, lítið eitt breyttur.
– The cover scale (based on Braun-Blanquet)
used in the assessment of vegetation.
Flokkur
– Class

Þekja
– Cover
%
Miðgildi þekjubils
– Cover midpoints
%
• 0–0,5 0,25
+ 0,5–1 0,75
1 1–5 3
2 5–25 15
3 25–50 37,5
4 50–75 62,5
5 75–100 87,5