Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 98

Náttúrufræðingurinn
98
eins og fyrr er nefnt og ofan á það
bættist öskusalli frá Eyjafjallajökli
sem jók leysingu á flestöllum jökl-
um. Það var þó ekki á Eyja fjallajökli
og Mýrdalsjökli því þar var askan
svo þykk að hún einangr aði ísinn.
Til þess þarf aðeins þunnt lag. Þetta
olli því að flestar jökulár, nema þær
sem koma frá Mýrdals- og Eyja-
fjalla jökli, voru vatnsmeiri en áður
hefur mælst. Eini jökullinn sem
gekk fram var Heinabergsjökull.
Hann hefur löngum þótt ólíkindatól
þar sem sporður hans er á floti í
jökullóni og bregst því á lítt fyrir-
sjáanlegan hátt við tíðarfarinu. Eng-
in framhlaup urðu í jöklum landsins.
Einn jökull tók breytingum umfram
aðra jökla en það var Gígjökull
í Eyjafjallajökli. Hann galt mikið
afhroð af völdum eldgoss og vatns-
hlaupa. Gígjökulslónið við jökul-
sporð inn er horfið og í stað snæ-
hvítrar ísbungunnar á hájökl in um
er nú svartur gígur.
Hlaup kom úr báðum Skaftár-
kötlum í júní. Í fyrri hluta mánað ar-
ins hljóp sá vestari miðlungshlaupi
sem mældist um 600 m3/s á mæli-
staðnuim við Sveinstind. Í seinni
hluta mánaðarins tæmdi eystri
ket ill inn sig. Hlaupið var með
þeim stærstu sem komið hafa úr
katlinum og náði 1.400 m3/s. Það er
jarðhiti undir jöklinum sem veldur
þessum hlaupum.
Smádýr
Í maí mánuði fóru að berast fregnir
af hunangsflugunni rauðhumlu
(Bombus hypnorum) í þéttbýli suð-
vestanlands. Tegundin fannst fyrst í
Keflavík 2008 og þá var jafnvel talið
að um einangrað atvik tengt plöntu-
innflutningi væri að ræða sem upp-
götvaðist áður en flugan náði víðari
útbreiðslu. Ári síðar fannst rauð-
humla í Vesturbæ Reykjavíkur og
tíðar fregnir nú benda til að teg-
und in hafi náð bólfestu hérlendis.
Við nánari athugun kom í ljós að
um tvær náskyldar tegundir hafði
verið að ræða en ekki var hægt að
stað festa tegundagreiningu í öllum
til vikum sem frést hafði af flugunni.
Þó var ljóst að rauðhumla fannst í
Keflavík, Hafnarfirði og Reykjavík.
Hin tegund in sem hlaut nafnið ryð-
humla (Bombus pascuorum) fannst
í nokkrum mæli í Hveragerði og
einn ig í Kjarnaskógi við Akureyri
og því má búast við að hún finnist
víðar á landsbyggðinni.
Haustlægðir bera oft með sér
áhugaverða og langt að komna flæk-
inga og að þessu sinni barst fjöl breytt
fiðrildaganga til landsins í kring um
10. september og veiddist óvenju
mikill fjöldi netluygla (Xestia c-nigr-
um) í fiðrildagildrur við Kvísker.
Göngunni virðast einnig hafa fylgt
gulyglur (Noctua pronuba) sem
reynd ar eiga einnig heimkynni hér
og kálmölur (Plutella xylostella). Að
lokum má einnig nefna gullglyrnur
(Chrysoperla carnea) sem eru net-
vængj ur en ekki fiðrildi, en mikill
fjöldi var af þeim í Lóni að kvöldi 10.
september.
Fuglar og fiskar
Af flækingsfuglum sem bárust
til landsins ber helsta að nefna
ameríska hrossagaukinn flóasnípu
(Gallinago delicata) sem sást í fyrsta
sinn hérlendis 13. júní í Engidal í
Bárðar dal og grímuskríkju (Geo-
thlyp is thichas) sem sást í þriðja
sinn á Íslandi í lok september í
Heimaey.
4. mynd. Nýir landnemar; a)
rauðhumla (Bombus hypnorum),
b) kálmölur (Plutella xylostella),
c) gullglyrna (Chrysoperla carnea),
d) netluygla (Xestia c-nigr um) og
e) gulygla (Noctua pronuba).
Ljósm./Photos: Erling Ólafsson.
5. mynd. Grímuskríkja (Geo thlyp is thichas).
Ljósm./Photo: Ingvar A. Sigurðsson.
b)
d)
e)
c)
a)