Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 37

37
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
MÆÐI OG VISNA OG UPPHAF
LENTIVEIRURANNSÓKNA
Mæði og visna eru sauðfjársjúkdómar sem bárust til Íslands árið 1933 með
innfluttu fé af karakúlkyni. Sýkingartilraunir í kindum sýndu að mæði
og visna voru smitsjúkdómar og að 2–3 ár liðu frá því að smit átti sér stað
þar til sjúkdómseinkenni komu í ljós. Rannsóknir á þessum sauðfjársjúk-
dómum urðu kveikjan að kenningu Björns Sigurðssonar um hæggenga
smitsjúkdóma sem sett var fram 1954 og vakti heimsathygli. Veiran sem
veldur visnu var ræktuð í frumurækt frá kindaheila árið 1957 og ári seinna
ræktaðist mæðiveira frá sýktum lungum. Báðar veirurnar ollu svipuðum
frumuskemmdum og rannsóknir í rafeindasmásjá sýndu sams konar kúlu-
laga veiruagnir sem urðu til við knappskot frá frumuhimnu. Rannsóknir
sýndu að þetta var ein og sama veiran og var hún nefnd mæði-visnuveira.
Veiran þótti líkjast RNA-æxlisveirum í hænsnum og músum. Skyldleiki
við æxlisveirur var seinna staðfestur þegar ensímið öfugumriti (e. reverse
transcriptase) fannst í mæði-visnuveirunni og hún reyndist vera RNA-veira.
Hún var þá flokkuð sem retróveira eins og æxlisveirurnar. Árið 1975 var
mæði-visnuveira flokkuð í undirflokk retróveira, lentiveirur, sem valda
ekki æxlisvexti heldur sjúklegum breytingum í frumurækt og hæggengum
bólgusjúkdómum í dýrum. Heitið lentiveirur vísar til þess að þær valda
hæggengum sjúkdómum, en lentus merkir hægur á latínu. Þegar veiran sem
veldur alnæmi ræktaðist frá alnæmissjúklingum laust eftir 1980 kom í ljós að
hún var lentiveira, náskyld mæði-visnuveiru. Alnæmi er hæggengur smit-
sjúkdómur samkvæmt skilgreiningu Björns Sigurðssonar og alnæmisveiran
var fyrsta lentiveiran sem olli hæggengum smitsjúkdómi í mönnum.
Halldór Þormar
Ritrýnd grein
Inngangur
Snemma árs 1983 ræktaðist veira
í frumurækt úr eitlum sjúklings
með útbreiddar eitlastækkanir,
sem voru þekkt forstigseinkenni
alnæmis.1 Rafeindasmásjárrann-
sókn á veirusýktri T-eitilfrumu-
rækt sýndi að veiruagnir sem
líktust RNA-æxlisveirum mynd-
uðust við knappskot frá frumu-
himnu. Þegar öfugumriti (víxlriti,
e. reverse transcriptase) fannst í
veirunni var staðfest að hún væri
retroveira. Í fyrstu var talið að
veiran væri af flokki retroveira sem
valda eitilkrabbameini í mönnum,
en samanburður á genamengi
sýndi að svo var ekki heldur var
genamengið í samsvörun við áður
þekktar lentiveirur, einkum mæði-
og visnuveiru.2 Veiruagnirnar og
myndun þeirra líktust einnig mest
lentiveirum. Næstu árin ræktað-
ist fjöldi veirustofna frá alnæm-
issjúklingum og fengu þeir ólík
nöfn á mismunandi rannsóknar-
stofum. Samanburður á genamengi
sýndi óverulegan mun þannig að
Alþjóðanefndin um flokkunarkerfi
veira (International Committee on
Taxonomy of Viruses) úrskurðaði árið
1986 að ein veirutegund ylli alnæmi,
og nefndi hana human immunodefici-
ency virus, HIV.3
Luc Montagnier, sem ásamt
samstarfsmönnum sínum ræktaði
fyrstur alnæmisveiruna, taldi mik-
ilvægt að hún flokkaðist með lenti-
veirum dýra.4 Hann benti á að
1. mynd. Íslenskt sauðfé. – Icelandic sheep. Ljósm./Photo: Tilraunastöð Háskóla Íslands í meina-
fræði á Keldum.
Náttúrufræðingurinn 85 (1–2), bls. 37–45, 2015