Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2015, Side 71

Náttúrufræðingurinn - 2015, Side 71
71 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 6. mynd. Jean-Baptiste d´Alembert (1717– 1783). Unnt var þá að fylgjast með veðri og vindum samtímis á mörgum stöðum og skrifa upplýsingarnar á landakort. Veðurkort urðu til. Á 17. og 18. öld urðu einnig fræði- legar framfarir í veðurfræði. Landa- fundir heimtuðu útlistanir ásamt kynnum af staðvindum sunnar á hnettinum og öðru ókunnu, og fram komu snjallar kenningar um hreyf- ingar í lofthjúpi jarðar (m.a. frá ensku vísindamönnunum Edmond Halley og George Hadley). Þá voru afl- fræðilögmál Newtons notuð til að lýsa hreyfingu vökva og lofttegunda og færustu stærðfræðingar spreyttu sig á að útskýra eðli loftstrauma (Jean-Baptiste dʼAlembert (6. mynd) og Leonhard Euler (7. mynd)). Á 19. öld lagði varmafræðin til lögmál sín og fullkomnaði þannig eðlisfræði- kerfi það sem á fræðilegan hátt lýsir hreyfingum í lofthjúpi jarðar. Meginvörður á fram- farabraut á 20. öld Í þessu stutta ágripi af forsögu eða aðdraganda nútímaveðurfræði hefur verið stiklað á stóru. Verður látið staðar numið á seinni hluta 20. aldar og klykkt út með því að tilgreina meginvörður á framfara- braut veðurfræðinnar á öldinni. Frá- sögn af þróun síðustu áratuga yrði að vonum efni í aðra umfjöllun. a) Uppgötvanir hins svo- nefnda Björgvinjarskóla Vilhelms Bjerknes á öðrum áratug aldar- innar.13 Var þá lagður grundvöllur að þeim aðferðum við veðurspár sem réðu lögum og lofum næstu hálfa öld (8. mynd). b) Bók Lewis Richardsons um tölulegar veðurspár.14 Bókin kom út á þriðja áratugnum, en aðferðirnar þurftu að bíða hinna hraðskreiðu tölva nútímans til að nýtast. Þær eru grundvöllur veðurspáa nú á dögum, þótt margvíslegar umbætur og aðrar hugvitsamlegar lausnir séu í sífellu lagðar til (9. mynd).15 c) Tölvutæknin hefur valdið byltingu í veðurfræðinni.16 Ótal gerðir reiknilíkana eru smíðaðar. Sumum er ætlað að lýsa fyrir- ferðarlitlum fyrirbærum, vind- sveipum í húsagarði, öðrum mjög stórum bylgjum í háloftum. Til- raunir eru gerðar til að tengja í líkani lofthjúp og úthöf og kanna með því víxláhrif hafs og lofts. d) Veðurtungl geimaldar, sem hófst upp úr miðri 20. öld, hafa einnig valdið straumhvörfum við könnun á jörðinni, þar með talið skýjum og yfirborði úthafa.17 Skynjarar fyrir ólík tíðnibönd gera mönnum kleift að dæma yfirborðs- hita, sjá í myrkri og gegnum ský. Í bók sem kom út um síð- ustu aldamót, Meteorology at the Millenium (Veðurfræði um alda- hvörf), er skyggnst yfir sviðið og fjallað um stöðu veðurfræðinnar á ýmsa vegu.18 Veðurfræði á Íslandi Þekking á veðurlagi hér á landi og veðri frá degi til dags tók eins og gefur að skilja að safnast upp allt frá tímum landkönnunar og land- náms.19 Hafís úr Grænlandssundi þótti tíðindum sæta, svo mjög að landið sjálft var kennt við hann að tillögu Hrafna-Flóka. Siglingar, ferðir innanlands og búskapur voru háð veðrinu og menn hafa frá fyrstu tíð með aukinni reynslu lagt sinn skilning í eðli náttúruaflanna. Í fornbókmenntunum er oft minnst á veðurfar og hafís. 8. mynd. Vilhelm Bjerknes (1862–1951). 7. mynd. Leonhard Euler (1707–1783). 9. mynd. Lewis Fry Richardson (1881–1953).

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.