Náttúrufræðingurinn - 2016, Síða 54

Náttúrufræðingurinn
54
vindáttarbreytinguna við breytingu
á loftþrýstisviðinu yfir landinu og
hafinu umhverfis landið. Það er
með öðrum orðum lægðagangur
sem veldur vindáttarbreytingunni.
Í öllum þessum tilvikum mátti ráða
vindáttarbreytingu af veðurspám
sem gefnar voru út fyrir almenning.
Þau 4 tilvik þar sem vindur snýst
án þess að því hafi verið spáð
eru forvitnileg. Þau eiga það öll
sameiginlegt að vindur í fjallahæð
stendur annaðhvort af Hofsjökli
eða Langjökli. Í einu tilviki ruggar
vindátt milli NA og SA, svo sem
ráða má af veðurspákorti sjónvarps
fyrir þann dag á 1. mynd. Svo
virðist sem vindrastir sem eiga
rætur að rekja norðan og sunnan
Hofsjökuls skiptist á að blása yfir
Hveravelli og er hugsanlegt að
aðeins örlítil breyting á vindátt
eða vindstyrk yfir landinu ráði
því hvor röstin hefur yfirhöndina.
Í hinum þremur tilvikunum
varir vindáttarbreytingin aðeins
skamma stund, eða innan við tvær
klukkustundir. Almennt gildir að
breytileiki vinds, bæði í tíma og
rúmi, er með meira móti þar sem
vindur í lofti stendur af fjöllum.
Ekki verður það rætt nánar að sinni,
en fjallað hefur verið um sitthvað í
tengslum við vindrastir og skjól af
Fjórar rauðar línur hafa verið
dregnar á 3. mynd og vísa þær til
breytingar á vindátt sem nemur 90˚.
Ef vindátt breytist um nákvæmlega
90˚ á einni klukkustund mundi sá
punktur með öðrum orðum lenda
á einni af rauðu línunum. Grænir
kassar eru dregnir um svæði
punkta sem tákna að vindur blási
úr gagnstæðri átt miðað við það
sem var klukkustund fyrr. Sjá má
að í 11 tilvikum hefur vindur snúist
um 90˚ eða meira (11 punktar eru
„utan“ við rauðu línurnar). Oftast
er snúningurinn aðeins lítið eitt
yfir 90˚. Engir punktar eru í grænu
kössunum. Vindur hefur sem sagt
aldrei haldist í 8,0 m/s og snúist
til gagnstæðrar áttar á innan við
klukkustund.
Sé miðað við vind yfir 6,0 m/s
fjölgar tilvikum upp í um 42.400,
sem er tæplega helmingur allra
mælinganna. Þá snýst vindur um
meira en 90˚ 47 sinnum (sem er um
0,1% tilvika) og tvisvar snýst vindur
til gagnstæðrar áttar.
Þegar vindurinn snýst
Lítum nánar á þau 11 tilvik þar
sem vindur snerist um meira
en 90˚ og vindhraði hélst yfir
8,0 m/s. Í 7 tilvikum má tengja
fjöllum víða um heim í allmörgum
greinum, þar á meðal í fyrrgreindum
greinum í Náttúrufræðingnum.1,2
Mengun frá eldstöð
Almennt má reikna með að vindátt
flökti meira niðri við jörð en í
háloftum þar sem viðnáms við
jörð gætir lítið og minni truflun
er af landslagi. Er reynslan sú
að flutningur sýnilegra gosefna
frá nýliðnum eldgosum hefur
jafnan verið nokkuð stöðugur
klukkustundum og jafnvel dögum
saman. Ekki er sjálfgefið að vindur
við jörð ráði ferð efnanna og raunar
ná þau oftar en ekki upp í loftlög
þar sem vindstyrkur og vindátt eru
að einhverju marki ólík því sem er
við yfirborð jarðar. Slíkar aðstæður
sjást á 4. mynd. Þegar hún var tekin
lagði gosmökk frá eldstöðinni í
Holuhrauni í NNA undan SSV-átt
í nokkur hundruð metra hæð yfir
jörðu. Við yfirborð jarðar blés á
sama tíma tandurhreint loft úr VSV.
Sá sem ráða vill í ferðalag gosefna
við aðstæður sem þessar hlýtur að
einbeita sér að vindaspám í þeim
lögum lofthjúpsins sem líklegt er að
gosefnin berist í. Spár af því tagi eru
aðgengilegar á vefnum.
3. mynd. Vindátt á Hveravöllum þegar vindstyrkur er yfir
8,0 m/s. Á láréttum ás er vindátt og á lóðréttum ás er
vindátt klukkustund síðar. Austur er 90˚, suður er 180˚,
vestur er 270˚ og norður er 360˚. – Wind direction at
Hveravellir (East is 90˚, South is 180 ˚ etc.) as a function of
the wind direction one hour earlier. The figure shows only
cases when the wind speed is greater than 8,0 m/s.