Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.09.2016, Blaðsíða 17

18.9. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17
’Það skiptir aðmínu mati engumáli hvort mennsegja mig langar eða
mér langar, hvort
tveggja er íslenska.
sem fámenn þjóð eiga oft erfiðara um vik. En
Svanhvít segir að með samvinnu sé ýmislegt
hægt að gera. Til þess að geta notað vélrænar
þýðingar þurfi að vera til staðar mjög stórt
gagnasafn af íslensku máli.
Aukin samvinna milli stofnana sé eitt af
vandamálunum t.d. á milli atvinnulífsins og há-
skólanna. Vilji sé fyrir hendi en strandi oftar
en ekki á fjármagni. „Það þarf mikla peninga í
þetta, bæði til að stækka gagnasöfnin og vél-
rænu þýðingartólin,“ segir Svanhvít.
Nauðsynlegt að forrit og stýrikerfi
séu á íslensku
Eitt af því sem þurfi að gera sé að festa ís-
lenska orðnotkun í upplýsingatækni betur í
sessi til að fólk vilji nota orðin. „Ef hugbún-
aðarþýðing er vel unnin tekur fólk ekki eftir
því að viðmótið er á íslensku. Íslendingar eru
feimnir við að nota íslenskar þýðingar og
finnst þær oft skrítnar því íslenskan þykir ekki
mjög „töff“ að mati margra. Því þyrfti hug-
takalistinn að vera mjög góður og uppfærður
reglulega svo fólk vilji nota það. Einhvern tím-
ann þurftum við að læra þessi orð á ensku
þannig að við hljótum að geta lært þau á ís-
lensku,“ segir hún.
Hennar skoðun er sú að við þurfum að ein-
blína á að þýða sem mest yfir á íslenska tungu.
„Forsendan fyrir því að íslenskan lifi góðu lífi
er að forrit og stýrikerfi séu á íslensku. Orðin
verða að vera til og vera gagnsæ og vel skiljan-
leg. Ef þau eru mjög afkáraleg verður það til
þess að fólk vill ekki nota þau og grípur þá
frekar í enskuna,“ segir hún.
Kunna ekki að skrifa ritmál
Ármann telur að viss ógn steðji að bókmennta-
málinu. Eitt er að allir skilji íslensku, annað er
að fólk skilji þegar það les. „Maður verður var
við það að fólki finnist skáldsögur, sem einu
sinni allir gátu lesið sér til gamans, vera erf-
iðar. Og þegar fólki er farið að finnast venjuleg
íslenska fyrir 80 árum erfið bendir það til þess
að henni sé ógnað.
„Ég hef áhyggjur af þessu,“ segir hann.
Hann óttast að íslenska bókmenntamálið ein-
faldist og dragist saman í eitthvert miklu ein-
faldara og blæbrigðaminna mál með færri orð-
um.
„Fólk talar vissulega íslensku en finnst ritað
mál vera framandi,“ segir Ármann. „Íslenskir
háskólakennarar verða svolítið varir við þetta.
Það er allnokkur fjöldi nemenda sem kann
ekki að skrifa ritmál. Fólk notar talmál í rit-
máli og það skilur ekki muninn. Drjúgur hluti
vinnu okkar fer í þessa hluti. Það segir okkur
að það er ónóg ritþjálfun,“ bætir hann við. Því
þurfi meiri lestur og ritþjálfun. Hann líkir
þessu við að biðja fólk um að spila fullkomlega
á píanó ef það spili aðeins tvisvar á ári. Auðvit-
að sé ekki hægt að vera með fullkomna færni
með svo litla æfingu. Hið sama eigi við um rit-
un.
Að mati Ármanns leysist þetta ekki fyrr en
íslensk ritun verður sjálfstætt fag. „Að rita ís-
lensku er ekki eitthvað sem aðeins rithöfundar
og bókmenntafræðingar þurfa að kunna. Allir
þurfa að kunna þetta, þetta kemur alls staðar
að gagni,“ segir hann.
Ármann segir það mikilvægt að stjórnvöld
taki þátt í að viðhalda íslenskri tungu. „Ég er
ekki viss um að íslenskan lifi af án stuðnings
stjórnvalda,“ segir hann. Fyrir Íslendinga
skipti máli að íslenskan sé lögvernduð. Styrkir
til ýmissa sjóða sem ýta undir það að íslenskan
haldi velli mega ekki minni vera að mati
Ármanns.
Textar verði mun aðgengilegri
Samfélagsbreytingar eru ansi örar. Mál-
nefndin hefur áhyggjur af lítilli notkun ís-
lensku á netinu. Það er t.d. mjög auðvelt að ná
í enska orðabók á netinu, hún er ókeypis. „Það
er fullt af flottum ókeypis enskum orða-
bókum,“ bendir Ármann á. Hann segir að bæta
þurfi aðgengi fyrir alla að íslenskum orðabók-
um á netinu. Fínar netorðabækur séu til en
ekki hafi allir aðgang að þeim. Snara.is sé til
dæmis ekki ókeypis.
Ármann segir að einnig þurfi að gera texta-
söfn aðgengilegri fyrir fólk á netinu. Finna
megi t.d. Shakespeare á netinu en fátt eitt eftir
Jón Sigurðsson. Fara þurfi á bókasafn til að
sækja texta eftir hann. „Það er mjög erfitt að
nálgast alls konar texta. Nú er samt heilmikið
til. Þetta er annars vegar spurning um að
meira efni þarf að vera á netinu og það sem er
þarf að vera aðgengilegt,“ segir hann.
Dugnaður í kennurum
Kristján hefur stýrt rannsókn á íslensku-
kennslu: Íslenska sem námsgrein og kennslu-
tunga. Upplýsingasöfnun er lokið, heimsóttir
voru tíu grunnskólar og fimm framhalds-
skólar. Rannsakendur fóru af stað með þá
hugmynd að íslenskan væri verr á vegi stödd
en reyndist vera. „Það er mikill dugnaður í
kennurum við að orða á íslensku það efni sem
þeir eru með,“ segir hann. „Mér fannst það
eiginlega vera jákvæð útkoma og ánægjuleg.“
Aftur á móti er Kristján mjög gagnrýninn á
það hve litlu fjármagni er varið í endur-
menntun. „Það er til skammar hversu lítið er
lagt í endurmenntun kennara. Þeim er ekki
gert kleift að vera í takti við tímann. Og það er
alveg herfilegt,“ segir hann.
Hann segir að rannsóknir á notkun á ensku í
háskólum og víðar sýni að nemendur telji ís-
lensku vera sitt tungumál. „Þeir jafna þessu
ekki saman, þrátt fyrir að telja ensku mjög
mikilvægt tungumál. Sem hún auðvitað er,“
segir Kristján. Hann telur því að staðan sé
ekkert ofboðslega slæm, þrátt fyrir að hún sé
erfið. „Það er mikil ástæða til að rannsaka ís-
lensku núna, til að athuga hvernig hún stend-
ur,“ segir Kristján.
Einnig verður að taka til greina að nem-
endahópurinn hefur breyst og breikkað að
mati Kristjáns. Fyrir t.d. 20 árum fór ákveðið
fólk ekki í bóknám sem gerir það nú. Hann
segir að myndin á tungumálinu í háskólanum
verði öðruvísi en hún var. Að fólk tali öðruvísi í
t.d. Háskóla Íslands en áður. Það sama megi
segja um framhaldsskólana. Fleiri fari í fram-
haldsskóla, sem hafi í för með sér að öðruvísi
íslenska sé töluð. „Tungumálið er mun fjöl-
breyttara en við viljum viðurkenna,“ segir
hann. „Það er ákveðinn menningarmunur í því
sem menn verða að hafa í huga, áður en menn
fara að vaða uppi með fordóma og sleggju-
dóma um unga fólkið. Því það er oft firnavel
talandi.“
Kristján veltir því fyrir sér hvort meiri
stéttamunur verði í tungumálinu. Eru Íslend-
ingar að stefna inn í slíkt ástand? Eru þeir sem
hafa meiri tíma, tekjur og svigrúm til að læra
tungumálið að taka yfir tungumálið? Munu
sumir tala mál sem dæmist vera annars
flokks? „Það er stutt að leita í samfélag þar
sem þetta er mjög skýrt. Að möguleikar
manna takmarkist við það úr hvaða stétt mál-
far þeirra kemur,“ segir hann. En hann bætir
við að auðvitað séu þetta aðeins vangaveltur.
Að mati Kristjáns skiptir mestu máli að líta
á kennslu í íslensku sem eina heild. Lestur og
ritun skiptir þar miklu máli en einnig þekking,
færni og dómgreind. „Þú þarft ákveðna þekk-
ingu á greininni, á bókmenntum, sögu o.s.frv.
Þú þarft færni til að beita ritmáli. Og þú þarft
dómgreind eða stílskyn, það er þekkingu á
málsniðinu til að geta valið orðum þínum rétt
snið,“ segir hann. Ekki er heillavænlegt að
mati Kristjáns að taka eitthvað eitt út úr, því
ekki sé hægt að fá t.d. ritfærni ef þekkingin og
dómgreind séu ekki til staðar.
Framtíð íslensks tungumáls
Þetta snýst um virðingu unga fólksins, að mati
Kristjáns. Ef íslenskan heldur ekki í við ensk-
una í hinum rafræna veruleika verður hún
annars flokks. „Nýjungarnar njóta ákveðinnar
virðingar,“ segir Kristján. „Vandvirkni skiptir
gríðarlegu máli í íslensku eins og öllu öðru. Við
höfum brennt okkur á því að ræða aðeins
tungumálið út frá bönnum og það er ekki
gott.“ Hann telur það mikilvægt að ungt fólk
geri sér grein fyrir því hvers konar tæki
tungumálið geti orðið í höndum þess, frekar en
hvort það muni misstíga sig ef það opni munn-
inn.
Morgunblaðið/Eggert
Eiríkur Rögnvaldsson Kristján Jóhann Jónsson
’Það er mikilldugnaður íkennurum við aðorða á íslensku
það efni sem þeir
eru með.
Höfundar greinarinnar eru nemar í blaða- og
fréttamennsku við HÍ og skrifuðu greinina sem
hluta af náminu.
Málbreytingar í íslensku máli geta
verið alveg eðlilegar þótt mörgum
þyki þær ekki sérlega hljómfagrar.
Niðurstöður ítarlegrar rannsóknar
sem nefnist „Tilbrigði í íslenskri
setningagerð“ eru nú komnar út í
tveimur bókum og er sú þriðja
væntanleg. Þar kemur fram að ýms-
ar málbreytingar eru í sókn en fara
mishratt.
Þágufallssýkin svokallaða er líklega
þekktasta málbreytingin undanfarin
ár. „Ég hef satt að segja engar
áhyggjur af þessum breytingum. Það
skiptir að mínu mati engu máli
hvort menn segja mig langar eða
mér langar, hvort tveggja er ís-
lenska,“ segir Eiríkur Rögnvaldsson
og bætir við að svo framarlega sem
ekki sé hróflað við kerfinu sé þetta í
lagi. „Meðan við höldum áfram að
beygja orð skiptir ekki öllu máli
hvaða fall er notað eða hvaða beyg-
ingarmynd.“
BREYTINGAR Á MÁLINU
Hvað með
„mér langar“?