Gripla - 20.12.2015, Blaðsíða 19
19
til um hvor sagan sé veitandi og hvor þiggjandi eða hvort líkindin stafi af
sameiginlegri heimild.32 Þrátt fyrir alla viðleitni fræðimanna á 20. öld hafa
engar óyggjandi vísbendingar fundist sem geta sýnt hvor 13. aldar heimildin
vísar í hina. Það eina sem við getum sagt er að þessar heimildir eru ekki
í andstöðu við hvor aðra. Á hinn bóginn er form þeirra mjög ólíkt og til
marks um að sömu frásagnarhefð var hægt að nýta í margar mismunandi
tegundir sagnfræði.
Egils saga og Sturlubók Landnámu, sem eru frá svipuðum tíma, flytja
okkur ekki verulega ólíka mynd af landnámi skalla-Gríms þó að nokkru
muni. Það er þó ekki sá munur á þessum tveimur sagnfræðiritum sem
öllu máli skiptir.33 meginmunur ritanna tveggja liggur í aðferðinni. eins
og flestar íslendingasögur er Egils saga dramatísk frásögn. eins og margar
þeirra er hún líka tilbrigði við „prosimetrum“-formið þar sem bundið
mál er óaðskiljanlegur hluti frásagnarinnar. Hún er rækileg og nær því
talsverðri dýpt, ekki síst þegar kemur að persónusköpun aðalpersónanna
og fjölskyldumálum þeirra, enda er þar fjallað um ýmis persónuleg mál
(s.s. tilfinningabönd feðra og sona, afbrýðissemi og bræðrabönd) sem eru
utan áhugasviðs Landnámabókar. í Sturlubók Landnámu er líka sögð saga
en þar er takmarkað rými fyrir sviðsetningar, vísur og persónusköpun.
meginþunginn liggur í örnefnunum og ættartölunum og sjálfum megin-
atburðunum. Frásögnin er berstrípuð, svipað og ævintýrin þar sem atburða-
rás og saga eru nánast jafngild – sagan verður að þiggja allan kraft sinn úr
32 Hluti af forsendum „íslenska skólans“ var að hægt væri að úrskurða um þessa hluti og þá
miðað við rökvísi rannsakandans, staðreyndavillur, mótsagnir, stílgalla og fleiri fremur
huglæg atriði sem voru meðhöndluð eins og villur skrifara, og þá var hugmyndin sá að
höfundar væri yfirleitt skipulegir í framsetningu en afriturum hætti við misskilningi og
ruglingi. í þessum anda fjallaði jón jóhannesson (Gerðir Landnámabókar (reykjavík: Hið
íslenzka bókmenntafélag, 1941), 75–86) um tengsl Egils sögu og Sturlubókar Landnámu.
Þessi rittengslafræði hafa látið undan síga seinni ár vegna þess að fræðimenn eru ekki
lengur jafn öruggir um að upphaflegt og rökrétt fari alltaf saman á þann hátt sem þessi
hugmyndafræði gerði ráð fyrir.
33 Landnám skalla-Gríms er þannig mun stærra í Egils sögu en í Landnámu eins og Björn m.
ólsen dró fram í rækilegum samanburði sagnanna („Landnáma og egils saga,“ Aarbøger
for nordisk Oldkyndighed og Historie (1904)). Baldur Hafstað hefur sett fram forvitnilega
kenningu um að landnám skalla-Gríms í Egils sögu dragi fram líkindi Ingólfs Arnarsonar
og Skalla-gríms og þannig séu Mýramenn tendir fyrsta landnámsmanninum („Egils saga,
njáls saga, and the Shadow of Landnáma: the work methods of the saga writers,“
Sagnaheimur: Studies in Honour of Hermann Pálsson on his 80th birthday, 26th May 2001,
ritstj. Ásdís Egilsdóttir og rudolf Simek, Studia Medievalia Septentrionalia, 6. b. (Vín:
Fassbaender, 2001), 21–37).
HVAÐ Á AÐ gErA VIÐ L A N D N Á M U ?
GRIPLA XXVI. - 12.12.B.indd 19 12/13/15 8:24:26 PM