Læknablaðið - 01.06.2016, Blaðsíða 17

LÆKNAblaðið 2016/102 277
Inngangur
Í klínískum leiðbeiningum fyrir heilbrigðar konur í
eðlilegri meðgöngu hér á landi segir að bjóða eigi öllum
barnshafandi konum upplýsingar um fósturskimun
fyrir litningagöllum í lok fyrsta þriðjungs meðgöngu.1
Þeim konum sem fá auknar líkur á litningagalla
hjá fóstri er boðið að fara í greiningu á litningagerð
fóstursins með legvatnsástungu eða fylgjusýnitöku.
Legástungum fylgir um 1% hætta á fósturláti og hægt
er að framkvæma þær frá 11 vikna meðgöngu.2,3 Í þró-
un hefur verið ný tegund fósturskimunar sem felur
í sér að tekin er blóðprufa úr móðurinni og óbundið
erfðaefni fóstursins skoðað í móðurblóði.4,5 Hægt er að
framkvæma fósturskimun í móðurblóði (NIPT: non-
invasive prenatal testing) frá 10 vikna meðgöngu. Þetta
próf getur gefið sterka vísbendingu um hvort fóstrið
er með þrístæðu 21, 18 eða 13. Einnig er hægt að greina
fleiri litninga- og genagalla með þessari aðferð en
munurinn felst í mismunandi tegundum prófa sem
eru í boði. Helsti annmarki þessarar skimunar er að
lítill en marktækur hluti niðurstaðnanna eru falskt já-
kvæðar og því þarf frekari greiningu með legástungu
til að staðfesta niðurstöðu. Næmi NIPT fyrir þrístæðu
21 er yfir 99% við 10 vikna meðgöngu og tíðni falskt
jákvæðra niðurstaðna er 0,1-1%.6-9 NIPT var fyrst kynnt
í Hong Kong í ágúst árið 2011 og fljótlega eftir það, eða
í október sama ár, í Bandaríkjunum þar sem það hefur
verið í boði á einkastofum frá árinu 2011. Árið 2014 var
Inngangur: Í þróun hefur verið ný tegund fósturskimunar sem felur í sér
að tekin er blóðprufa úr móðurinni og óbundið erfðaefni fóstursins skoðað
í móðurblóði. Tilgangur rannsóknarinnar var að skoða hvaða þættir
fósturgreiningar eru mikilvægastir að mati barnshafandi kvenna og heil-
brigðisstarfsmanna hér á landi.
Efniviður og aðferðir: Stuðst var við valkostasnið (discrete choice
experimental design) í rannsókninni. Spurningalisti var annars vegar
afhentur barnshafandi konum í meðgönguvernd á heilsugæslustöðvum
höfuðborgarsvæðisins og hins vegar sendur rafrænt á heilbrigðisstarfs-
menn. Þýðið var allar barnshafandi konur sem voru í meðgönguvernd frá
júní til nóvember 2014 og allir heilbrigðisstarfsmenn sem sinna konum á
meðgöngu hér á landi. Í úrtaki voru 300 barnshafandi konur sem komnar
voru 20 vikur eða lengra í meðgöngu og allir heilbrigðisstarfsmenn sem
sinna konum á meðgöngu. Úrtakið var hentugleikaúrtak og þeim konum
boðin þátttaka sem höfðu annaðhvort valið að fara ekki í fósturskimun við
11-14 vikur eða fengið niðurstöðu um litlar líkur á litningagöllum.
Niðurstöður: Barnshafandi konur og heilbrigðisstarfsmenn vilja rannsókn
sem er nákvæm og örugg fyrir fóstrið, framkvæmd snemma á meðgöngu
og gefur ítarlegar upplýsingar. Í samanburði við heilbrigðisstarfsmenn
sem svöruðu spurningalistanum (20,8% svarhlutfall, 61/293) voru
barnshafandi konur (62% svarhlutfall, 186/300) tilbúnar til að bíða lengur
og sætta sig við minni nákvæmni fyrir rannsókn sem hafði enga hættu á
fósturláti í för með sér.
Ályktun: Sambærilegar niðurstöður má sjá í nokkrum erlendum rann-
sóknum en mikilvægt er að afla vitneskju um viðhorf barnshafandi kvenna
og heilbrigðisstarfsmanna áður en ný tegund fósturskimunar er tekin upp
hér á landi. Góð ráðgjöf er mikilvæg til að tryggja að konur skilji alla þætti
rannsóknarinnar og eigi þannig möguleika á að taka upplýsta ákvörðun.
ÁGRIP
NIPT í boði fyrir barnshafandi konur á einkastofum í
yfir 60 löndum en rannsóknin er enn ekki í boði í rík-
isreknu heilbrigðiskerfi.10
Nokkrar erlendar rannsóknir benda til þess að
viðhorf barnshafandi kvenna og heilbrigðisstarfs-
manna til NIPT sé jákvætt og að skimunin sé jákvæð
þróun í meðgönguvernd.11-13 Vísbending er jafnframt
um að upptaka á NIPT yrði meiri en með núverandi
fósturskimun fyrir litningagöllum.11,13 Niðurstöður
Hill og fleiri4 sýndu að hætta á fósturláti væri sá þáttur
fósturgreiningar sem skipti barnshafandi konur mestu
máli en nákvæmni greiningarinnar sá þáttur sem
heilbrigðisstarfsmenn töldu mikilvægastan. Bishop
og fleiri14 skoðuðu viðhorf heilbrigðisstarfsmanna og
barnshafandi kvenna til fósturskimunar fyrir Downs -
heilkenni. Í þeirri rannsókn kom fram að heilbrigð-
isstarfsmönnum fannst mikilvægast að hægt væri
að framkvæma fósturskimun snemma á meðgöngu
en hins vegar voru barnshafandi konur tilbúnar að
bíða lengur eftir niðurstöðum fyrir öruggara og ná-
kvæmara próf. Í nýrri grein11 um viðhorf barnshafandi
kvenna kom fram að konur eru jákvæðar fyrir því að
skimað sé snemma á meðgöngu og að aðferðin feli ekki
í sér hættu á fósturláti. Auk þess fannst þeim skipta
miklu máli hve nákvæmt NIPT var í samanburði við
núverandi fósturskimun og fækkaði þannig konum
sem þyrftu að taka ákvörðun um legástungu.
Greinin barst
5. október 2015,
samþykkt til birtingar
30. mars 2016.
Höfundar hafa
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Viðhorf barnshafandi kvenna
og heilbrigðisstarfsmanna til
fósturskimunar í móðurblóði
Sigrún Ingvarsdóttir1 ljósmóðir, Vigdís Stefánsdóttir2 ljósmóðir, Helga Gottfreðsdóttir3 ljósmóðir
1kvennadeild
Landspítala, 2Landspítala,
3hjúkrunarfræðideild,
ljósmóðurfræði,
Háskóla Íslands.
Fyrirspurnir:
Sigrún Ingvarsdóttir
sigruing@landspitali.is
http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2016.06.85 R A N N S Ó K N