Læknablaðið - 01.06.2016, Blaðsíða 38

298 LÆKNAblaðið 2016/102
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
„Hæstiréttur hefur túlkað ákvæði í
stjórnarskrá og lögum um þagnarskyldu
á þann veg að þeim sé ætlað að treysta
samband heilbrigðisstarfsmanna við
sjúkling sinn. Þetta þýðir í rauninni að
eingöngu í skýrum undantekningartil-
fellum leyfist heilbrigðisstarfsmanni að
upplýsa þriðja aðila um innihald samtala
eða önnur málefni sjúklings síns,“ segir
Gunnar Ármannsson lögfræðingur og
fyrrverandi framkvæmdastjóri Læknafé-
lags Íslands.
Gunnar og Engilbert Sigurðsson prófessor
í geðlækningum og ritstjóri Læknablaðsins
hafa undanfarin ár kennt 5. árs læknanem-
um hvað felst í löggjöfinni um þagnar-
skyldu heilbrigðisstarfsfólks og þeir segja
þetta afskaplega líflega kennslu þar sem
fjölmargar spurningar kvikna og ýmsum
hugmyndum um mögulegar aðstæður er
hreyft enda mikilvægt að vita hvernig rétt
er að bregðast við þegar reynir á ákvæði
laganna í dagsins önn. Engilbert bendir
á að aðstandendur hafi oft samband við
lækna og hjúkrunarfræðinga þegar sjúk-
lingur er í innlögn og hafi fengið ýmsar
upplýsingar um innlögnina og veikindin
frá sjúklingnum. Þá hafi mörkin færst
aðeins til og við þær aðstæður sé hæpið
að láta eins og maður viti hreint ekki um
hvern þeir eru að tala. Á hinn bóginn sé
ekki eðlilegt að ræða málin frekar eða
innihald samtala við sjúklinginn nema
með leyfi hans og það samþykki fáist
nema í undantekningartilfellum. Skortur
á einbýlum á Landspítala gerir læknum
og hjúkrunarfræðingum engu að síður
oft erfitt fyrir í daglegu starfi. Fyrir vikið
verður oft ekki hjá því komist að aðrir
sjúklingar sem liggja í sama herbergi heyri
ýmislegt sem þeir ættu ekki að heyra og
fellur undir einkamál. Það sé hægt að
flytja einstaka sjúkling á skoðunarher-
bergi til viðtals undir fjögur augu þegar
beðið er um ráðgjöf sérfræðings, eins og til
dæmis geðlæknis, en það sé ekki hægt á
stofugangi á deildum.
„Heilbrigðisstarfsfólki ber fyrst og
síðast að sinna sjúklingum sínum, gera
að sárum eða sinna veikindum þeirra.
Sjúklingurinn verður að geta treyst því
að heilbrigðisstarfsmaðurinn virði trún-
aðarskyldu sína. Gott dæmi um þetta er
líkfundarmálið í Neskaupstað fyrir 10
árum eða svo þar sem einstaklingarnir
sem í hlut áttu þorðu ekki að leita til heil-
brigðisstarfsmanna vegna fársjúks félaga
síns sem var með fíkniefni innvortis af
því að þeir töldu að þá yrði sagt til þeirra.
Að mínu mati hefði heilbrigðisstarfsfólkið
ekki átt að gera það ef til þess hefði komið
að félagarnir hefðu leitað liðsinnis, af því
að þagnarskyldan er svo rík að starfs-
menn heilbrigðisþjónustunnar mega ekki
segja frá því sem þeir komast að í starfi
sínu. Enda hefur Hæstiréttur túlkað þessi
ákvæði á þann hátt að mikilvægt sé að
traust ríki á milli sjúklinga og heilbrigðis-
starfsfólks og að sjúklingar eigi skilyrðis-
laust að geta leitað til heilbrigðiskerfisins
án ótta við að sagt verði frá einhverju
vafasömu sem viðkomandi kann að hafa
verið viðriðinn.“
Vafasamur dómur Hæstaréttar í PIP-málinu
Annað þekkt mál frá nýliðnum árum þar
sem reyndi sannarlega á þagnarskyldu
og ekki bara heilbrigðisstarfsfólks heldur
lögmanna líka var hið svokalla PIP-mál,
eða brjóstapúðamál. Þar krafði skattstjóri
lögmann þeirra kvenna sem leitað höfðu
til hans vegna gallaðra brjóstapúða og
vildu sækja rétt sinn gagnvart lækninum
sem grætt hafði púðana í þær um nöfn
kvennanna vegna skattrannsóknar á fjár-
málum læknisins. Lögmaðurinn neitaði
og skattstjóri fór með málið alla leið fyrir
Hæstarétt sem úrskurðaði skattstjóra í vil.
Lögmanninum var gert skylt að upplýsa
um nöfn kvennanna svo skattyfirvöld
gætu rannsakað fjármál læknsins til hlítar.
Gunnar segir það sína skoðun að
þarna hafi annaðhvort löggjafinn eða
Hæstiréttur farið útaf sporinu. „Án þess
að rekja þetta mál hér í smáatriðum þarf
að halda því til haga að upphaflega krafði
landlæknir læknana sem í hlut áttu um
nöfn þeirra kvenna sem þeir höfðu gert
aðgerðir á. Læknafélag Íslands fyrir hönd
læknanna lagði málið fyrir Persónuvernd
sem úrskurðaði að læknunum væri ekki
heimilt að veita þessar upplýsingar. Í
tilfelli lögmannsins sem fór með mál
kvennanna er þagnarskylda hans gagnvart
skjólstæðingum sínum alveg sama eðlis
og þagnarskylda heilbrigðsstarfsmanns.
Í niðurstöðu Hæstaréttar var vísað til
ákvæðis í skattalögum sem kom inn í lög-
in árið 2009 sem heimila skattyfirvöldum
að kalla eftir svona upplýsingum og því
beri lögmanninum að láta nafnalistann
af hendi. Lagagreinin frá 2009 hljóðar
þannig: Fjármálafyrirtæki, endurskoðendur,
lögmenn og aðrir aðilar skulu halda sérstaka
skrá yfir þá viðskiptavini sína sem þau veita
skattaráðgjöf eða aðra þjónustu sem snertir
umráð eðarmmenn halda lista yfir nöfn við-
skiptavina sem þeir veita skattar beina eða
óbeina eignaraðild viðskiptavinanna að rekstri
félaga, sjóða eða stofnana sem skráð eru erlend-
is eða eignir þar. Þessar konur voru alls ekki
að leita eftir þjónustu þessa lögmanns
vegna skattaráðgjafar eða umsýslu með
fé eða eignir erlendis. Síðan er bætt við
þessa grein eftirfarandi málsgrein: Ákvæði
annarra laga um trúnaðar- eða þagnarskyldu
víkja fyrir ákvæðum þessarar greinar.
Hæstiréttur segir að þetta ákvæði sé
nýrra en þagnarskylduákvæði lögmanna-
laganna og því skuli það víkja. Ef við hins
vegar skoðum hvernig Hæstiréttur hefur
áður fjallað um þagnarskylduákvæðin
þá kemur eftirfarandi í ljós: Upplýsingar í
sjúkraskrá geta varðað einhver brýnustu einka-
málefni þess sem í hlut á án tillits til þess hvort
það geti talist honum til hnjóðs. Ótvírætt er að
ákvæði fyrstu málsgreinar 71. greinar stjórnar-
skrárinnar tekur til slíkra upplýsinga og veitir
Mikið þarf til að rjúfa
þagnarskylduna