Læknablaðið - 01.06.2016, Blaðsíða 27

LÆKNAblaðið 2016/102 287
R A N N S Ó K N
Bent hefur verið á að líklegast verði að umbera lengri föstu en
ráðlagt er upp að vissu marki,8 bæði vegna stofnanatengdra þátta
eins og skurðstofuáætlunar og sjúklingatengdra þátta. Það er ekki
raunhæft að ráðleggja fólki að fá sér að borða og drekka um miðja
nótt. Hins vegar mætti huga betur að því að ráðleggja sjúklingum
sem mæta eiga í aðgerð eftir hádegi að fá sér morgunmat áður en
fastan hefst sem og kolvetnaríka drykki, þar til tvær klukkustund-
ir eru til aðgerðar.
Nær allir sjúklingar fengu leiðbeiningar um að fasta en þó var
töluvert ósamræmi í leiðbeiningunum. Tæplega helmingi sjúk-
linga var sagt að fasta frá miðnætti, bæði á mat og drykk, sem
bendir til þess að sumu starfsfólki hafi ekki verið kunnugt um
nýjar leiðbeiningar eða kosið að fylgja þeim ekki. Erlendar rann-
sóknir sem kannað hafa hug starfsmanna til styttri föstu en tíðkast
hafa sýna að starfsfólk er oft efins um slíkar breytingar. Læknar
sem fylgja nýju reglunum vísa til betri líðanar og ánægju sjúklinga
meðan aðrir telja aukna hættu á ásvelgingu fylgja slíku verklagi
eða að aðgerðaáætlun geti farið í uppnám.16 Í rannsókn Karadag
og Iseri21 svöruðu 60% hjúkrunarfræðinga og lækna ekki spurn-
ingunni um hvað stæði í vegi fyrir því að fylgja nýjum leiðbein-
ingum, sem gæti bent til þess að starfsfólk hafi ekki góð og gild
rök fyrir að fara á svig við settar reglur. Innleiðing gagnreyndrar
þekkingar sem umbyltir fyrra verklagi heilbrigðisstarfsmanna er
flókin í framkvæmd. Þekking og viðhorf starfsfólks og sjúklinga
svo og starfsemistengdir þættir eru taldir vega þungt í árangri
slíkra breytinga þótt erfitt hafi verið að sýna fram á hvaða inn-
leiðingaaðferðir virka best.6,22
Á undanförnum árum hefur skipulagi innkallana og undir-
búningi sjúklinga fyrir aðgerðir á Landspítala verið breytt og
því má vera að ósamræmi í upplýsingum eins og hér kom fram
sé ekki eins algengt í dag og þegar rannsóknin var gerð. Þó eru
margir sjúklingar enn kallaðir inn með löngum fyrirvara, áður en
aðgerðaáætlun liggur fyrir, og fá því ekki alltaf nákvæmar upplýs-
ingar um hvenær þeir skuli hefja föstu.
Aðeins 45% sjúklinga fengu bæði skriflegar og munnlegar upp-
lýsingar eins og rannsóknir benda til að beri bestan árangur23,24
og 37% fengu aðeins munnlegar. Fyrri hópurinn fastaði marktækt
styttra á vökva, líkt og fram kom hjá Falconer og félögum.7 Þetta
styður það að skriflegar upplýsingar styðji við nám sjúklinga og
því er ástæða til að árétta við starfsfólk að afhenda öllum sjúkling-
um slíkar leiðbeiningar.25
Sjúklingar sem fengu réttar föstuleiðbeiningar föstuðu skem-
ur en aðrir, en þó að meðaltali í 12,5 klukkustundir á mat og 8
klukkustundir á tæra vökva. Svipaðar niðurstöður hafa fengist í
erlendum rannsóknum.7 Ástæður þess að sjúklingar fasta lengur
en þeim er ráðlagt hafa lítt verið rannsakaðar en skýringar sem
fram hafa komið eru ýmsar persónulegar, daglegar venjur, svo
sem að forðast að borða rétt fyrir svefninn eða fara snemma að
sofa,8 auk þess að misminna hvenær fastan skuli hefjast, jafnvel
þegar skriflegar leiðbeiningar hafa verið veittar.7 Önnur skýring
gæti verið að sjúklingar með fyrri reynslu af skurðaðgerðum fasti
eins og þeim hefur áður verið ráðlagt og telji öruggara að fasta
lengur en skemur.
Flestir sjúklingar fundu fyrir einhverjum þorsta meðan á föst-
unni stóð en ekki mældist fylgni milli þorsta og lengdar föstu á
drykk. Hafi sjúklingar fengið vökva í æð gæti það hafa haft áhrif
á þorsta en ekki var gerlegt að safna slíkum upplýsingum þar
sem skráningu á vökvagjöf var ábótavant. Þótt 21% sjúklinga hafi
fundið fyrir ógleði er erfitt að meta áhrif föstu á ógleði þar sem
margir aðrir þættir, svo sem tegund svæfingar, sjúkdóms og að-
gerðar, gjöf ógleðistillandi lyfja og fleira getur hafa haft áhrif.
Þessi rannsókn hefur bæði sína styrkleika og takmarkanir sem
rétt er að geta. Úrtakið reyndist endurspegla vel dæmigerða viku
aðgerða á spítalanum og ætti því að vera hægt að nota niðurstöð-
urnar til að draga ályktanir um starfshætti og föstu sjúklinga á
þeim tíma sem rannsóknin fór fram. Takmarkanir eru þær helstar
að ekki var safnað upplýsingum um hvaða sjúklingar voru fastandi
vegna sjúkdómsástands síns og ekki einungis vegna fyrirhugaðrar
svæfingar, sem getur hafa skýrt lengd föstu hjá einhverjum sjúk-
lingum. Vegna þessa kynntum við sérstaklega niðurstöður frá val-
aðgerðasjúklingunum. Auk þess var gagna ekki aflað um hvaða
upplýsingar sjúklingar fengu um áætlaðan aðgerðartíma og hvort
og þá að hve miklu leyti sú tímaáætlun stóðst í raun. Hafi frávik
verið algeng og veruleg gæti það hafa haft áhrif á lengd föstu sem
ekki var hægt að sjá fyrir. Erlendis hefur þessi þáttur sem skýring
á langri föstu þó verið talinn heldur ofmetinn5 en hefur ekki verið
metinn á íslenskum sjúkrahúsum svo vitað sé.
Við ályktum því að fyrir skurðaðgerð fasti sjúklingar langt
umfram það sem leiðbeiningar kveða á um og að lengd föstunnar
virðist bæði tengjast röngum eða ónákvæmum upplýsingum frá
heilbrigðisstarfsfólki og eigin ákvörðunum sjúklinga. Seinkun á
aðgerðaáætlun getur einnig skýrt lengd föstu að hluta. Sjúklingar
ættu að fá skriflegar leiðbeiningar um föstuna og starfsfólk að
Tafla III. Tímalengd föstu og tengsl föstu við aðkomu og tíma aðgerðar.
Matur Drykkur
n1 miðgildi föstu í klst kvaðratabil n1 miðgildi föstu í klst kvaðratabil
Allir sjúklingar 146 13,4 11,9 15,3 132 9,2 4,6 12,0
Aðkoma
brátt
af biðlista
18
128
14,7
13,3
12,7 18,5
11,7 15,0
13
119
12,3
9,1
5,0 13,9
4,3 11,7
Tími aðgerðar
fyrir hádegi
eftir hádegi
104
42
12,7
15,5
11,1 14,3
14,0 17,8
98
34
9,2
12,4
4,0 11,3
5,0 14,7
1n – sýnir fjölda þeirra sjúklinga sem höfðu skráðar upplýsingar í sjúkraskrá um komutíma á skurðstofu og hvænar fasta hófst.
2p-gildi fyrir tvíhliða t-próf.