Læknablaðið - 01.01.2017, Blaðsíða 49

LÆKNAblaðið 2017/103 49

Nýlega var birt árleg skýrsla um heilsutölfræði fyrir Norðurlönd
til ársins 2015.1 Í skýrslunni kemur fram að notkun tauga- og
geðlyfja er enn umtalsvert meiri á Íslandi miðað við hinar þjóð-
irnar. Fyrir öll tauga- og geðlyf er notkunin mest á Íslandi en
Svíþjóð kemur næst með um 30% minni notkun. Ávanabindandi
lyf eru hluti tauga- og geðlyfja en þetta eru lyf eins og ópíóíðar,
svefn- og róandi lyf, róandi og kvíðastillandi lyf, örvandi lyf
og sum flogaveikilyf. Heilsugæslan ber hitann og þungann af
ávísunum þessara lyfja og margir sjúklinganna glíma við erfið
veikindi, þar með talið við lyfjafíkn. Oft er snúið að skilgreina
lyfjafíkn en engum ætti að dyljast að vandi er til staðar þegar
sjúklingar fá ávísað sömu eða sambærilegum lyfjum á sama tíma
frá fleiri en einum lækni. Fólk ánetjast þessum lyfjum og tekur
meira en notkunarleiðbeiningar læknis segja til um. Hjá flest-
um heilsugæslustöðvum eru dæmi um einstaklinga með slíkan
vanda en þeir reyna sífellt að verða sér úti um meira magn af lyfj-
um og sækja stíft í heilsugæsluna sem veldur auknu vinnuálagi
þar.
Læknaráp
Eftir að lyfjagagnagrunnur varð aðgengilegur læknum og sjúkra-
skrárkerfi voru samtengd er erfiðara fyrir fólk sem sækir stíft í
ávanabindandi lyf að rápa á milli lækna til að fá meiru ávísað.
Enn ber samt nokkuð á því að læknar sem ekki eru enn komn-
ir með aðgang að þessum upplýsingum ávísi á fólk sem fer til
margra lækna til að fá sömu lyfin (læknaráp). Þegar þetta ástand
lagast mun álag á heilsugæsluna minnka og gagnsæi batna. Það
er því mjög mikilvægt að allir læknar noti grunninn og fletti
þar upp lyfjasögu sjúklings við minnsta grun um lyfjafíkn eða
annars konar misferli með ávanabindandi lyf.
Teymisvinna
Einstaklingar sem taldir eru hafa lyfjafíkn þurfa mikið aðhald
þegar kemur að endurnýjun ávanabindandi lyfja. Þessu til við-
bótar vaxa þjónustuþarfir mikið þegar unnið er að því að draga
úr lyfjanotkun þeirra, til dæmis með niðurtröppun skammta
eða þegar lyfjum er skipt út. Til að mæta þessu, og almennt til
að mæta stigvaxandi þjónustuþörfum innan heilbrigðiskerf-
isins, hefur heilsugæslan í Grafarvogi tekið upp nýtt verklag
sem byggir á sjúklingamiðuðum teymum. Einstaklingar með
langvinn vandamál, þar með taldir þeir sem eru álitnir hafa
lyfjafíkn, hafa verið auðkenndir og er nú sinnt af teymum starfs-
fólks; lækna, hjúkrunarfræðinga og teymisritara. Slíkt tryggir
mun betur nauðsynlegt utanumhald og samfellu í þjónustu við
þennan viðkvæma hóp skjólstæðinga. Markmið þessa verklags
er að lyfjaendurnýjanir séu framkvæmdar af sömu aðilum, sem
eykur yfirsýn yfir lyfjanotkunina. Starfsfólk hefur sammælst um
að sporna við óhóflegri notkun ávanabindandi lyfja, sérstaklega
þegar um er að ræða blöndur ópíóíða og bensódíasepín-sam-
banda. Framangreind nálgun og aðgengi að lyfjagagnagrunni
í forsíðu skjólstæðings í sjúkraskrákerfi ásamt lyfseðlaskrá á
vefsíðu Embættis landlæknis hefur gert þetta mögulegt. Reynslan
hingað til af þessu fyrirkomulagi hefur verið vonum framar og
náðst hefur að koma lyfjaávísunum vegna ávanabindandi lyfja til
einstaklinga sem taldir eru hafa lyfjafíkn í mun farsælli farveg.
Hvatning
Sú reynsla sem nú þegar er komin af teymisvinnu eins og hér
hefur verið lýst er góð og getur hentað í mörgum tilvikum, sér-
staklega á heilsugæslustöðvum. Allir læknar, hver sem starfsvett-
vangur þeirra kann að vera, eru hvattir til að íhuga mál sjúklinga
með fíknivanda og reyna að færa þau í farsælan farveg eftir því
sem aðstæður leyfa. Gagnsemi lyfjagagnagrunnsins hefur einnig
sannað sig en þar hafa allir læknar aðgang að traustum upplýs-
ingum um lyfjasögu sjúklings og sjá þar meðal annars hvaða lyf
sjúklingur á óafgreidd og hvaða lyfjum aðrir læknar eru að ávísa
á sjúklinginn.
Heimild
1. nowbase.org/da/publications – desember 2016.
Úrræði í heilsugæslunni fyrir fólk með lyfjafíkn
Magnús Jóhannsson læknir magnus@landlaeknir.is, Anna Björg Aradóttir sviðsstjóri,
Lárus S. Guðmundsson lyfjafræðingur, Ólafur B. Einarsson verkefnisstjóri, Ófeigur T. Þorgeirsson lyf- og heimilislæknir
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 1 6 . P I S T I L L