Læknablaðið - 01.09.2018, Side 44

424 LÆKNAblaðið 2018/104
unarliðsins. Ekki hef ég neinar frásagnir af
slíkri skilun hér fyrr.
Í þessum húsakynnum var skilunar-
starfsemin til ársins 1980. Skilunin varð æ
fyrirferðarmeiri og var því lengi mætt með
því að leggja æ stærri hluta Loftsala undir
hana. Löngum var þröngt um ,Gervinýrað’
eins og þessi vísukorn benda til:
Þrengsli í Gervinýra
Þröngt er nú um þjó og önd,
þraut um gólf að stýra.
Allir liggja upp á rönd
inni á Gervinýra.
Við þokum okkur út á hlið,
erum hvergi bangin.
Til að skipta um skoðun við
skjótumst fram á ganginn.
Árið 1972 fórum við þrír Íslendingar
á ráðstefnu WHO um nýrnalækningar í
Kaupmannahöfn. Þar munu Rússar hafa
mætt í fyrsta sinn á slíka ráðstefnu. Einn
þeirra sagði í ræðu að Rússar væru ekki
jafnframarlega í skilunarmálum og Vest-
urlönd, til dæmis Ísland sem ræki þrjár
skilunarmiðstöðvar á milljón íbúa!
Sjúklingum fjölgaði og gamla Gambro-
vélin vék fyrir nýrri vélum. Árið 1980
fluttum við á gang 13B og batnaði þá að-
staðan verulega.
Árið 1985 var byrjað að bjóða sjúkling-
um er það þótti henta upp á kviðskilun
og var um að ræða svokallaða ,pokaskil-
un’ (CAPD) sem sjúklingurinn annast
sjálfur og gerir hann miklu frjálsari en
blóðskilunin. Lætur hann sjálfur skil-
vökva renna inn í kviðarholið og út aftur
nokkrum sinnum á dag. Á þessu tímabili
komu fram ýmis lyf er stórbættu meðferð
nýrnabilaðra. Má nefna ’erythropoietin’
eða ’EPO’ sem gerir sjúklingum kleift að
framleiða blóðrauða og ,virkt’ D-vítamín
er nýtist án verulegra umbreytinga í lík-
amanum.
Nýrnaígræðslur
Fyrsti Íslendingur sem grætt var í nýra var
kona sú er fyrsta blóðskilunin var gerð á
árið 1968. Aðgerðin var gerð í London árið
1970. Nýrað var úr bróður konunnar og
starfar enn. Í desember 1971 var ég sendur
í heimsókn til Danmerkur til að kynna
mér starfsemi Scandiatransplants og leita
hófanna um samvinnu um ígræðslumál.
Scandiatransplant var stofnað árið
1969 fyrir tilstilli heilbrigðisyfirvalda í
Danmörku, Finnlandi, Noregi og Svíþjóð.
Þetta var samvinna ígræðslusjúkrahúsa í
þessum löndum um að annast dreifingu
á nýrum úr nýlátnum til heppilegra líf-
færaþega. Fyrst heimsótti ég höfuðstöðvar
Scandiatransplants í Árósum. Þar ríkti
Flemming Kissmeyer-Nielsen. Hann átti
stóran þátt í skilgreiningu vefjaflokka og
þýðingu þeirra fyrir líffæraígræðslur. Í
krafti þeirrar þekkingar var hann einn
helsti forkólfur að stofnun Scandiatrans-
plants. Næst hélt ég til Kaupmannahafnar
og hitti Jørn Hess Thaysen á ný.
Báðir þessir menn tóku mér mjög vel.
Niðurstaðan úr þessum heimsóknum var
að Íslandi var boðin þátttaka í Scandia-
transplant á þann hátt að íslensk stjórn-
völd fengu áheyrnarfulltrúa í svokölluðu
’expertkomité’ sem fundaði og ályktaði
um málefni Scandiatransplants nokkrum
sinnum á ári.
Heilbrigðisráðuneytið fól mér þetta
hlutverk og sat ég í nefndinni allt þar til
Landspítali varð ígræðslusjúkrahús með
full réttindi í Scandiatransplant undir árs-
lok 2003. Eftir heimsókn mína 1971 buðust
Danir til að skrá alla íslenska sjúklinga
er þörfnuðust nánýra á biðlista hjá sér.
Þar með skuldbundu þeir sig til að fram-
kvæma allar nýrnaígræðslur í Íslendinga,
úr lifandi sem látnum gjöfum. Einkum var
það Ríkisspítalinn sem annaðist þessar
ígræðslur.
Hess Thaysen átti stóran þátt í þessum
góðu málalyktum fyrir Ísland. Hann hlaut
síðar Fálkaorðuna fyrir framlag sitt.
Fyrsta nýraígræðslan í Íslending á veg-
um Scandiatransplants fór fram árið 1973.
Ef kall kom um nýra fyrir sjúkling á
biðlista varð að flytja hann hið bráðasta
til Danmerkur til að forðast skemmdir
í nýranu vegna ,kalds blóðþurrðartíma’
sem er tíminn frá brottnámi líffæris úr
gjafanum þar til blóði þegans er hleypt
á það eftir ígræðslu. Í byrjun gátum við
nýtt okkur hjálpsemi varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli sem flaug utan með
líffæraþegann. Kom það gjarnan í minn
hlut að aka þeganum á Völlinn og afhenda
hann flugáhöfninni. Síðar var samið við
Flugmálastjórn um að vél hennar flytti
hinn verðandi þega. Með fjölgun áætlun-
arferða varð svo æ oftar hægt að nýta þær
til slíkra flutninga.
Heiladauði og líffæragjöf
Á síðustu áratugum 20. aldar gerðu menn
sér æ betur grein fyrir því að heiladauði,
þegar öll starfsemi heila manns er óaft-
urkallanlega hætt, jafngildir dauða þess
manns. Æ fleiri þjóðir settu sér lög um
heiladauða og um brottnám líffæra til
ígræðslu. Hér á landi var einnig settur
hópur til að semja frumvarp að slíkri
löggjöf og lenti ég í þeim hópi. Tillögur
okkar tóku allmjög mið af löggjöf annarra
Norðurlanda. Frumvarpið var samþykkt
árið 1991.
Þessi löggjöf hér og víðs vegar um heim
jafngilti byltingu í ígræðslumálum. Áður
Stál Gambro-nýra frá 1968, 7 kg að kyngd.