Læknablaðið - 01.04.2018, Side 36

196 LÆKNAblaðið 2018/104
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
mikil áhrif á þróun heimilislækninga. Árið
1970 er heilbrigðisráðuneytið stofnað og
Páll Sigurðsson skipaður ráðuneytisstjóri.
Ólafur Ólafsson er skipaður landlæknir
1972 og ný lög um heilbrigðisþjónustu eru
samþykkt á Alþingi sem tóku gildi árið
1974. Þar með hófst umfangsmikil upp-
bygging heilsugæslustöðva um land allt
og ríkisrekinnar heilsugæslu.
Ólga sem upp kemur meðal náms-
manna í Evrópu árið 1968 barst á næstu
árum til Íslands, einkum boðskapur um
að tími sé til kominn að breyta kerfinu,
auka samhyggju og bjóða hefðbundnu
stjórnkerfi og hugsunarhætti byrginn.
Ólafur Mixa gerði þessum málum góð
skil í Læknanemanum 1969 með grein sinni
„Um andóf stúdenta“. Ólafur fer þarna á
kostum. Hann benti sérstaklega á and-
lega lognmollu hér á landi á þessu sviði
og hvatti læknanema sem aðra til dáða.
Straumar af þessu tagi höfðu veruleg
áhrif á háskólanema hér á landi. Ég tel að
þessi ólga og nýir straumar hafi ýtt undir
skilning á heimilislækningum sem nýjum
leiðum í heilbrigðisþjónustu.
Prófessorsstaðan tefst um áratug
Enda þótt læknadeild hafi ekki tekist að
ráða prófessor í heimilislækningum var
áfram stefnt að kennslu í faginu. Deildin
auglýsti lektorsstöðu í fræðigreininni og
var Örn Bjarnason ráðinn til starfans árið
1976 og árið síðar var Eyjólfur Þ. Haralds-
son skipaður lektor í heimilislækningum.
Þegar hér var komið sögu virðist
sem læknadeild hafi fallið frá frekari til-
raunum til að auglýsa stöðu prófessors
í heimilislækningum við læknadeild.
Heimilislæknar kenndu Ólafi Bjarnasyni,
prófessor í meinafræði, um þetta áhuga-
leysi, en hann var forseti deildarinnar á
árunum 1968-70 og aftur 1974-78. Þessar
ásakanir um áhugaleysi Ólafs voru ekki að
ástæðulausu. Ummæli sem hann lét falla
á deildarfundi læknadeildar á þessum
tíma um að heimilislækningar væru ,,fé-
lagsfræðilegt snakk með læknisfræðilegu ívafi”
urðu fleyg og særðu margan heimilislækn-
inn. Deildin nýtti síðan það fjármagn sem
ætlað var í prófessorsstöðuna til að búa til
nýjan stól prófessors, en að þessu sinni í
réttarlæknisfræði. Ólafur Bjarnason settist
sjálfur í þann stól árið 1978. Það tók heim-
ilislækna rúman áratug að „endurheimta“
prófessorsstöðuna með tilstuðlan Félags
íslenskra heimilislækna sem fyrr segir.
Á áttunda áratugnum (1970-80) eru
hugmyndir um heimilislækningar full-
mótaðar, hvað varðar hugmyndafræði,
kennslu, vísindi, lagalega umgjörð og
uppbyggingu heilsugæslustöðva um allt
land. Margar greinargerðir og skýrslur
lágu fyrir um þessi mál. Má sérstaklega
nefna tvær greinar sem birtust í Læknablað-
inu og urðu nokkurs konar „klassikerar”
næstu áratugina. Sú fyrri, ,,Kennsla í
heimilislækningum við læknadeild Há-
skóla Íslands“ (eftir Ólaf Ólafsson, Eyjólf
Þ. Haraldsson, Jón G. Stefánsson og Tómas
Á. Jónasson. Læknablaðið 1977; 63: 167-74)
var hluti af álitsgerð nefndar sem skipuð
var af menntamálaráðuneytinu. Síðari
greinin, eftir Eyjólf Þ. Haraldsson, Ólaf F.
Mixa og Pétur I. Pétursson, ber heitið „Sér-
nám í heimilislækningum. Greinargerð og
nefndarálit um sérnám í heimilislækning-
um”, en sú nefnd vann á vegum Læknafé-
lags Íslands (Læknablaðið 1977; 63: 111-21).
Eins og sjá má á höfundalistanum í
þessum tveimur greinum er Eyjólfur Þ.
Haraldsson einnig farinn að láta til sín
taka sem fræðimaður á þessu sviði. Hann
hafði stundað sérnám í Edinborg og með
sérfræðiviðurkenningu í lyflækningum
frá Edinborg, en að auki stundað kennslu
í heimilislækningum í Skotlandi. Að sér-
námi loknu fluttist Eyjólfur til Íslands árið
1974 og hóf þá störf sem heimilislæknir í
Kópavogi. Hann varð svo fyrsti formaður
Fræðafélags íslenskra heimilislækna árið
1978 (síðar Félags íslenskra heimilislækna.
Megininntak þeirra hugsjóna sem mót-
ast höfðu á þessum tíma voru:
• Frumheilsugæsla er grunnur góðrar
heilbrigðisþjónustu og þjónar fyrst og
fremst þegnum landsins.
Stofnendur Félags íslenskra lækna
um heilsugæslu í Gautaborg 1977.
Aftari röð frá vinstri:
Ingþór Friðriksson,
Guðmundur Sverrisson,
Guðfinnur P. Sigurfinnsson.
Fremri röð frá vinstri:
Jón Bjarni Þorsteinsson,
Vilhjálmur Rafnsson,
Birgir Guðjónsson og
Jóhann Ágúst Sigurðsson.