Læknablaðið - 01.07.2018, Qupperneq 15

LÆKNAblaðið 2018/104 339
R A N N S Ó K N
á Íslandi á árunum 2007-2011 kom í ljós að konum með útbreidd-
an kransæðasjúkdóm var síður vísað í kransæðahjáveitu en körl-
um.28 Ennfremur sýndi þessi stóra rannsókn að konur með dreifð-
an kransæðasjúkdóm voru líklegri en karlar til að gangast undir
kransæðavíkkun fremur en kransæðahjáveitu. Slíkt samrýmist
ekki alþjóðlegum leiðbeiningum um meðferð kransæðasjúkdóms,
enda eiga sömu ábendingar að gilda fyrir bæði kyn um kransæða-
víkkun og hjáveituaðgerð.5 Niðurstöður okkar rannsóknar sýna
þó að útbreiðsla kransæðasjúkdóms hjá þeim sem gengust undir
hjáveituaðgerð var sambærileg á milli kynja.
Hér á landi voru konur að jafnaði um fjórum árum eldri en
karlar þegar þær gengust undir kransæðahjáveitu. Þetta er í sam-
ræmi við erlendar rannsóknir, sem jafnframt hafa sýnt hærri
tíðni sykursýki og blóðfituröskunar hjá konum.8,9,16 Slíkur mun-
ur á þessum áhættuþáttum kransæðasjúkdóms kom ekki í ljós
í okkar rannsókn, nema hvað háþrýstingur reyndist algengari
meðal kvenna og þær höfðu sjaldnar reykt, sem er sambærilegt
við fyrrnefndar rannsóknir. Ekki kom á óvart að konur höfðu
marktækt hærra EuroSCOREst fyrir aðgerð en karlar, eða 6,1 borið
saman við 4,4 hjá körlum. Ef kvenkyni er sleppt í útreikingunum
á EuroSCOREst var munurinn minni en engu að síður marktækur,
eða 5,1 á móti 4,4 (p<0,001). Konur eru því oftar í svokölluðum há-
áhættuhópi, sem er skilgreindur sem EuroSCOREst yfir 6.15
Tíðni minniháttar fylgikvilla, svo sem nýtilkomins gáttatifs,
lungnabólgu og yfirborðssýkinga í skurðsári reyndist sambæri-
leg milli kynja. Konur fengu oftar þvagfærasýkingu sem skýrist
af því að þessar sýkingar eru almennt algengari hjá konum.29 Ekki
reyndist munur á tíðni alvarlegra fylgikvilla hjá kynjunum.
Einungis 12 konur (4%) létust innan 30 daga frá aðgerð, sem er
sambærilegt nýlegum erlendum rannsóknum.8-11 Í þessu sambandi
er vert að hafa í huga að í okkar rannsókn voru teknar með allar
hjáveituaðgerðir, þar á meðal neyðaraðgerðir. Ef árangur valað-
gerða er skoðaður sérstaklega reyndist 30 daga dánartíðni kvenna
og karla sambærileg, eða aðeins 1,3% og 1,4%. Tíðni neyðaraðgerða
var svipuð milli kynja og þrátt fyrir að dánartíðni kvenna inn-
an 30 daga eftir neyðarðagerð væri hlutfallslega hærri, eða 30%
samanborið við 19% hjá körlum, reyndist sá munur ekki marktæk-
ur. Kvenkyn reyndist heldur ekki sjálfstæður forspárþáttur fyrir
dauða innan 30 daga í þessari rannsókn. Rannsóknum erlendis
hefur ekki öllum borið saman hvort kvenkyn sé sjálfstæður for-
spárþáttur dauða innan 30 daga. Flestar rannsóknir benda þó til
þess, eins og safngreining Alam og félaga.16
Á eftirfylgdartímanum sem var langur, eða tæp 7 ár, reyndist
tíðni endurhjáveitu mjög lág hjá báðum kynjum en einungis ein
kona og 6 karlar þurftu á slíkri aðgerð að halda. Tíðni kransæða-
víkkana, með eða án stoðnets, var sömuleiðis lág, eða 8% hjá báð-
um kynjum. Þetta eru jákvæðar niðurstöður og benda til þess að
árangur kransæðahjáveitu til lengri tíma sé mjög góður, og það
fyrir bæði kyn.
Kvenkyn reyndist hvorki sjálfstæður forspárþáttur dauða
innan 30 daga frá aðgerð né spá fyrir um síðri lifun með Cox-
aðhvarfsgreiningu, ólíkt því sem safngreining Alam og félaga
frá 2013 sýndi.16 Ekki er ljóst af hverju okkar rannsókn ber ekki
saman við flestar erlendu rannsóknanna, en tíðni sumra áhættu-
þátta kransæðasjúkdóms eins og sykursýki er lægri hér en víða í
Evrópu.30 Sykursýki reyndist sjálfstæður forspárþáttur síðri lifun-
ar í þessari rannsókn. Vissulega er rannsóknarþýðið lítið miðað
við margar erlendu rannsóknanna og því ekki hægt að útiloka
villu af gerð II við tölfræðiúrvinnslu. Þó hafa nokkrar erlendar
rannsóknir komist að svipuðum niðurstöðum og okkar.8,14,31 Aðr-
ar rannsóknir11,12 þar á meðal ofangreind safngreining,16 hafa sýnt
að kvenkyn er sjálfstæður forspárþáttur bæði fyrir dauða innan
30 daga frá aðgerð en einnig síðri lifun. Í rannsókn Guru og fé-
laga var lifun sjúklinga sem gengust undir kransæðahjáveitu bor-
in saman við lifun einstaklinga af sama aldri og kyni. Í ljós kom
að lifun kvenna var síðri en karla eftir kransæðahjáveitu en í al-
mennu þýði reyndist lifun kvenna hins vegar betri.12 Hér á landi
er meðalævilengd kvenna í almennu þýði einnig meiri, eða 83,6 ár
borið saman við 81 ár hjá körlum.32
Ýmsar kenningar hafa verið settar fram um það af hverju kon-
um farnast verr eftir kransæðahjáveitu. Konurnar eru eldri og hafa
aukna sjúkdómabyrði, eins og hærri tíðni sykursýki, háþrýstings
og blóðfituröskunar.8,9 Það að auki hafa rannsóknir sýnt að kon-
um sé vísað í aðgerð við lengra genginn kransæðasjúkdóm og séu
ólíklegri til að fara í valaðgerð.10,11 Er skýringin talin að hluta geta
legið í því að einkenni kvenna eru oft á tíðum frábrugðin einkenn-
um karla. Auk þess eru kransæðar fíngerðari hjá konum, sem ger-
ir aðgerðina tæknilega erfiðari og það getur haft áhrif á endingu
æðatenginga.33,34
Helsti styrkur þessarar rannsóknar er að hún tekur til allra sjúk-
linga sem gengust undir kransæðahjáveituaðgerð á einum spítala
hjá heilli þjóð á 13 ára tímabili. Skráning á síðkomnum afdrifum
sjúklinga var nákvæm en allar endurinnlagnir sjúklinganna voru
skoðaðar, bæði á Landspítala og á sjúkrahúsum á landsbyggðinni.
Auk þess fengust upplýsingar um dánardag allra sjúklinga frá
Dánarmeinaskrá Landlæknisembættis. Veikleiki rannsóknarinn-
ar er að hún er afturskyggn og upplýsingar um áhættuþætti, sögu
hjarta- og æðasjúkdóma og einkenni því ekki eins nákvæmar og
verið hefði í framsýnni rannsókn. Jafnframt voru einkenni sjúk-
linga ekki metin eftir aðgerð. Þá er rannsóknarþýðið minna en í
flestum erlendum rannsóknum og taka þarf tillit til þess við túlk-
un niðurstaðna.
Þessi rannsókn sýnir að árangur kransæðahjáveituaðgerða hér
á landi er sambærilegur hjá konum og körlum. Tíðni snemm- og
síðkominna fylgikvilla reyndist sambærileg milli kynja líkt og 30
daga dánartíðni. Lifun var einnig sambærileg fyrir bæði kyn, en 5
árum frá aðgerð eru 87% kvenna á lífi, sem verður að teljast góður
árangur.
Þakkir
Þakkir fær Gunnhildur Jóhannsdóttir, skrifstofustjóri á skurðdeild
Landspítala, fyrir aðstoð við leit að sjúkraskrám. Þessi rannsókn
var styrkt af Vísindasjóði Landspítala, Rannsóknarsjóði Háskóla
Íslands, Minningarsjóði Helgu Guðmundsdóttur og Sigurliða
Kristjánssonar og einnig GoRed samtökunum á Íslandi.