Læknablaðið - 01.07.2018, Blaðsíða 26

350 LÆKNAblaðið 2018/104
Með eftirfarandi yfirliti er fyrirhugað að stikla á nokkrum
stærstu leiðarsteinum sem vísindastörf íslenskra lækna hafa
markað. Ekki er ætlunin að gera þessu umfangsmikla við-
fangsefni nein tæmandi skil enda krefðist það stærra og viða-
meira forms. Aðeins örfáir meðal margra verðugra eru nafn-
greindir og engir sem enn eru ofan foldar. Persónusagan er
þannig ekki í öndvegi en gerð verður tilraun til að skilgreina og
fylgja framþróunarbraut þessara fræða og setja í samhengi við
almenna og alþjóðlega vísindaþróun.
Í öðru tölublaði fyrsta árgangs Læknablaðsins frá árinu 1915
ritar Guðmundur Hannesson (1866-1946) sem þá var í ritstjórn
blaðsins hugleiðingu sem nefnist: „Verkefni fyrir íslenska
lækna“.1 Tilefnið er grein Þórðar J. Thoroddsens (1856-1929) í
sama blaði, „Um sóttnæmi holdsveikinnar“.2 Guðmundur kemst
svo að orði: „Það má með nokkrum sanni segja, að á þessari
smásjár- og sóttkveikjuöld sé það almennum læknum ofvaxið,
að leggja nokkurn verulegan skerf til vísindalegrar læknisfræði,
finna nokkuð nýtt. Flest ný rit um sjúkdóma, einkum næmar
sóttir, styðjast við hárfínar, margbrotnar rannsóknir, sem engir
geta leikið eftir nema lærðir menn og þaulæfðir, menn sem hafa
öll tæki nútíðarinnar tilraunadýr og fleiri.“ Og síðan: „Ofan á
alt annað bætist það, að alt þetta kostar eigi eingöngu mikinn
tíma heldur stórfé. Það sýnist því ekki á færi íslenskra lækna,
að taka þátt í þessum bardaga við vanþekkinguna og alt það
tjón, sem af henni stafar.“ Erindi Guðmundar við kollega sína,
lesendur Læknablaðsins, er þó hið gagnstæða; brýning til dáða á
rannsóknarsviðinu: „Og þó hef ég lengi verið sannfærður um
það, að þrátt fyrir alt, getum vér lagt til þýðingarmikinn skerf, ef
vér vildum og kynnum með að fara, einkum ef vér værum allir
á eitt band snúnir.“ Síðan telur hann upp fjölmörg verðug rann-
sóknarverkefni fyrir íslenska lækna og lýkur grein sinni með
eftirfarandi orðum: „Það þarf ekki annað en að lesa grein Þórðar
Thoroddsen um sóttnæmi holdsveikinnar til þess að sjá, hve
ágætar athuganir íslenskir læknar geta gert í héruðum sínum.
Þessar athuganir hans eru gerðar fyrir löngu, meðan deilan var
um sóttnæmi veikinnar, en hafa því miður komið of seint í ljós.
Geri ungu læknarnir betur!“ Þetta er athyglisverð brýning og vel
rökstudd og gefur glögga innsýn í tíðarandann. Augljósra áhrifa
gætir frá þeim byltingarkenndu framförum sem urðu með nýjum
skilningi á örverum og sýkingum. Einnig er þetta gott dæmi um
hversu mikilvægur vettvangur Læknablaðið var frá upphafi fyrir
faglega umræðu og skoðanaskipti íslenskra lækna.
Framþróun vísindanna
Framþróun vísinda er hugtak sem gerir ráð fyrir skilgreindu ferli
er leiðir til æ dýpri þekkingar og aukinnar færni. Ýmsar útgáfur
mætti gera af slíku ferli í læknisfræði og hér er ein tilraun þess:
1. Reynsluöflun í starfi án skipulegrar nálgunar.
2. Frumvirk (próactíf) reynsluöflun. Læknir eða rannsakandi
beinir athygli sérstaklega að tilteknu verkefni og viðar
kerfisbundið að sér klínískri reynslu.
3. Skipuleg könnun á heilsufari, sjúkdómsviðbrögðum eða af-
drifum skilgreinds rannsóknarþýðis.
4. Mat á áhættuþáttum og áhrifavöldum umhverfis og innri
þátta á heilsufar og/eða heilsutjón tiltekins rannsóknarþýðis.
5. Rannsókn á hlutverki erfðavísa í forspá um sjúkdóma og
samvirkni þeirra við umhverfisþætti eða innri ferla.
6. Rannsókn á sameindaferlum, sem eru háðir erfðaþáttum
og umhverfisáhrifum. Áhrif þeirra á heilsufar skilgreint og
skýrt (sameindalíffræði).
7. Gerð meðferðarúrræða, sem byggja á fyrri þróunarforsend-
um. Prófun slíkra úrræða, til dæmis lyfjameðferðar með
slembirannsóknum, oft á fjölþjóðlegum vettvangi.
Vísindastörf íslenskra lækna
– framþróun fræðanna
Þórður
Harðarson
thordhar@landspitali.is
Guðmundur
Þorgeirsson
gudmth@landspitali.is
Þetta er ein þeirra greina sem Læknablaðið kallaði eftir
í tilefni 100 ára afmælis Læknafélags Íslands.
Fyrrum prófessorar í lyflæknisfræði við Háskóla Íslands og Landspítala.