Skírnir - 01.09.2005, Síða 9
Þrátt fyrir að Gullfoss væri áfangastaður ferðamanna í kringum
1900 var ekki rætt um notagildi hans og mikilvægi í því tilliti.
Þetta var fyrir daga svokallaðs ferðamannaiðnaðar sem varð mik-
ilvæg grein í íslensku efnahagslífi á síðari hluta 20. aldar. Íslend-
ingar aldamótaáranna horfðu ekki á náttúru lands síns frá sjónar-
hóli frístundanáttúruskoðarans, og enn síður með augum þeirra
sem hafa atvinnu af náttúruskoðun ferðamanna. Engu að síður
þótti mönnum mikið til um Gullfoss í upphafi 20. aldar. Fossinn
þótti fagur og mikilfenglegur og kallaðist konungur íslenskra
fossa þegar í aldarbyrjun.9 Hann varð þá listrænt viðfangsefni
skálda, ferðalanga og listamanna og hefur verið það allar götur
síðan.10
Nytjar og náttúrufegurð
Íslenskir ráðamenn aldamótaáranna höfðu uppgötvað gildi Gull-
foss þegar tjalda átti til því sem til var í íslenskri náttúru til að sýna
tignum gestum. Þetta má sjá á því að þegar Friðrik áttundi Dana-
konungur heimsótti landið sumarið 1907 var fossinn meðal þess
sem honum var sýnt. Heimastjórnin hafði nokkuð fyrir því að
gera konungi og fylgdarliði mögulegt að sjá Gullfoss, „sem mörg-
um ferðamönnum þykir engu tilkomuminni en Geysir,“ eins og
sagði í Þjóðólfi árið 1906, þar sem greint var frá því að brúa ætti
Tungufljót svo hægt væri að ríða á þurru frá Geysi að Gullfossi en
Tungufljót var oft ófært yfirferðar og „hið versta vatnsfall“. Að
gulls ígildi 239skírnir
9 „Framtíðarmál. Járnbraut austur í sýslur“, Þjóðólfur 8. mars 1907.
10 Dæmi: Hannes Hafstein, „Gullfoss“, Ljóðmæli, útg. Vilhjálmur Þ. Gíslason
(Reykjavík 1944), bls. 58–60. Elísabet Jökulsdóttir, „Við Gullfoss“, Skírnir 170
(1996), bls. 440. Einar Jónsson málaði Gullfoss (sbr. auglýsingu um sýningu á
verkum hans í Morgunblaðinu 10. maí 1918. Daníel Þ. Magnússon notar mynd
af fossinum í verki sínu „Okey“ frá 1999. Sigfús Eymundsson ljósmyndaði
Gullfoss, sjá: Inga Lára Baldvinsdóttir, Ljósmyndarar á Íslandi (Reykjavík
2001), bls. 29–30. Sama á við um ýmsa útlendinga sem hingað komu á síðari
hluta 19. aldar, t.d. Howell, sjá: Frank Ponzi, Ísland Howells, bls. 86–87. Dæmi
um Gullfossljósmyndara á síðari hluta 20. aldar er Hjálmar R. Bárðarson, sjá:
Hjálmar R. Bárðarson, Hvítá frá upptökum til ósa (Reykjavík 1989), bls.
173–190.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:52 Page 239