Skírnir - 01.09.2005, Page 14
einkunn og taldi hana snúast meira um ást á ættjarðarljóðunum og
skáldskaparlistinni heldur en ást á hinni eiginlegu náttúru, þá er
ort væri um. Þar væri þó ekki við skáldin að sakast, þau höfðu gert
það sem í þeirra valdi stóð til að vekja fegurðartilfinningu með
þjóðinni en það hefði ekki borið tilætlaðan árangur. Menn gætu
því „hiklaust svívirt náttúruna, með drápi og gróðurspelli, meðan
þeir hafa yfir hin fegurstu ættjarðarkvæði og náttúruljóð“. Hann
áleit Íslendinga þó ekki vera alveg blinda á gildi náttúru Íslands og
ættjarðarást hefði smám saman þroskast meðal þeirra, en hann
kvað þá ættjarðarást eiga nokkuð skylt við „matarást á landinu, –
ást á náttúru-auðnum, – landgæðunum“. Þjóðinni þætti ekki vænt
um landið fyrir þá sök að það væri fagurt og tignarlegt heldur
vegna þess að hlunnindi þess gæfu svo mikið af sér.26
Hugmyndir um náttúrufegurð og gildi náttúrunnar frá þeim
sjónarhóli komu ekki við sögu í umræðu um nýtingu vatnsafls á
Íslandi á þingi og í blöðum fyrstu þrjá áratugi 20. aldar. Þar voru
málin rædd út frá hugmyndum um þjóðerni, sjálfstæðisbaráttu,
efnahagsmálum, framförum, samfélagsþróun og nýtingu náttúru-
auðlinda. Mönnum var efst í huga uppbygging íslenskra atvinnu-
vega, rafvæðing og betri lífskjör. Við fossvirkjanirnar voru vonirn-
ar bundnar. Rafmagnið myndi færa mönnum nútímann og í óraf-
væddu landi þýddu virkjanir og rafvæðing bjartari tíma og bætt
lífskjör fyrir þjóð á norðurhjara.27
Það er þó ekki þar með sagt að menn hafi ekki verið meðvit-
aðir um sess ættjarðarljóðanna í þjóðernisnáttúrurómantík þessa
tíma, eða eins kom fram í máli Bjarna frá Vogi sem sagði á þingi
árið 1919, með tilvísun í ljóðlínur Jónasar Hallgrímssonar, að
landið væri ekki aðeins fagurt og frítt heldur auðugt á marga lund
og átti Bjarni þar við fiskimiðin, ræktanlegt land og vatnsorkuna.
unnur birna karlsdóttir244 skírnir
26 „Um þjóðgarða í Bandaríkjunum“, Lögrjetta 9. júlí 1919.
27 Sigurður Ragnarsson, „Innilokun eða opingátt. Þættir úr sögu fossamálsins“,
Saga 13 (1975), bls. 5–105; „Fossakaup og framkvæmdaáform. Þættir úr sögu
fossamálsins“, Saga 14 (1976), bls. 125–182 og Saga 15 (1977), bls. 125–222.
Unnur Birna Karlsdóttir, „„Hin hvítu kol“. Umræða um virkjanir og stóriðju
á Alþingi á fyrsta fjórðungi 20. aldar“, Afmæliskveðja til Háskóla Íslands (Ak-
ureyri 2003), bls. 21–43.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:52 Page 244