Skírnir - 01.09.2005, Blaðsíða 18
Gullfoss hefði komist í eign erlendra manna, „en að því leyti verra,
að í Gullfossi getur mikill auður legið fólginn, þá er mannsandinn
tekur feikna-afl hans í þjónustu sína, og beizli verður lagt á þenn-
an jötun, hversu langt sem þess verður að bíða“. Boðskapur Þjóð-
ólfs var sá að Íslendingar mættu ekki missa af tækifærinu til að
virkja Gullfoss eða að minnsta kosti að eiga hann sjálfir til að geta
ráðstafað honum til virkjunar.35 Það er einnig greinilegt að sú
ákvörðun Tómasar í Brattholti að selja ekki útlendingi Gullfoss
snerti þjóðerniskennd blaðamannsins, og ekki er ólíklegt að þar
hafi ritstjóri Þjóðólfs, Hannes Þorsteinsson, haldið um pennann.
Greinarritari sá hins vegar enga þversögn í því að kalla hann feg-
ursta foss landsins og hvetja til virkjunar hans í einni og sömu
grein. Hér var því ekki á ferðinni þjóðernissinnuð náttúruvernd-
arstefna heldur þjóðernissinnuð nýtingarstefna og þjóðernissinn-
uð viðhorf til eignaraðildar á fossunum. En þau viðhorf voru einn
þáttur fossamálsins. Ísland skyldi vera fyrir Íslendinga og þeim
bar að gæta að eignarrétti á náttúruauðlindum ef þeir ætluðu að
lifa sem frjáls þjóð í eigin landi.36
Greinarritari Þjóðólfs setti sig mjög á móti því að erlendir
menn fengju að kaupa Gullfoss. Hann var hins vegar ekki mótfall-
inn því að fossinn yrði leigður útlendingum til virkjunar ef í stað-
inn fengist járnbraut eða annað í almannaþágu:
En fáist nægileg trygging fyrir því, að útlent félag, er vill leigja fossinn,
geri einhver stór mannvirki til almennra nota, t.d. leggi járnbraut um Ár-
nessýslu til sjáfar, annaðhvort til Reykjavíkur eða Eyrarbakka mun ekk-
ert verða því til fyrirstöðu, að fossinn fáist leigður um ákveðinn tíma. En
seldur verður hann ekki.37
Það voru ekki allir sammála því að ekki mætti undir nokkrum
kringumstæðum selja fossinn. Guðmundur J. Hlíðdal verkfræð-
ingur taldi réttmætt að láta Gullfoss í skiptum fyrir járnbraut, með
leigu eða sölu, eða eins og hann orðaði það: „Gæti verið tilvinn-
unnur birna karlsdóttir248 skírnir
35 „Ísland fyrir Íslendinga“, Þjóðólfur 18. okt. 1907.
36 Alþingistíðindi B 1907, d. 1771–1792. Alþingistíðindi B3 1917, d. 318. Alþing-
istíðindi B 1919, d. 2436, 2443–44. Alþingistíðindi C 1919, d. 1015.
37 „Ísland fyrir Íslendinga“, Þjóðólfur 18. okt. 1907.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:52 Page 248