Skírnir - 01.09.2005, Page 22
hann niður í aflstöð sem þar yrði reist. Samkvæmt þessari áætlun
yrði klettabeltið undir fossinum og næst honum óraskað og
hvammurinn að vestanverðu. Þetta síðastnefnda var í anda þriðju
greinar samningsins frá janúar 1908 um að ekki mætti raska
hvamminum, sagði Jón Hermannsson, skrifstofustjóri II. skrifstofu
(atvinnu- og samgöngumála) í greinargerð um Gullfoss. Mismun-
andi vatnsmagn væri í ánni, sagði hann ennfremur, en vélarnar
myndu ávallt nota sama vatnsmagn og yrði umframvatnið annað-
hvort látið renna yfir stífluna eða úr stokknum rétt fyrir ofan afl-
stöðina. Væntanlegir leigutakar myndu því ekki bíða neinn skaða af
því þótt áskilið væri að þeir röskuðu ekki hamrabeltunum undir
fossinum eða hið næsta honum og mætti gera þetta að skilyrði ef
það þætti nokkru skipta, bætti hann við. Landstjórninni var hins
vegar ekkert um að sett yrðu skilyrði um umgengni við náttúruna í
leigusamning um virkjun Gullfoss. Þetta sést af athugasemd sem
Klemens Jónsson landritari skrifaði á spássíu í greinargerð Jóns um
að það hafi verið Hannes Þorsteinsson ritstjóri sem vildi setja þetta
ákvæði inn í samninginn „mjög á móti vilja stjórnarinnar, sem var
hrædd um, að það gæti fælt leigjendur burtu“.47 Stjórn landsins
vildi því engar hömlur setja á umgengni manna við nánasta um-
hverfi Gullfoss til að fæla ekki fjárfesta frá því að virkja hann.
Falast eftir vatnsréttindum landstjórnarinnar í Gullfossi
Hinn 24. mars 1908 skrifaði Sturla Jónsson, kaupmaður í Reykja-
vík, Stjórnarráði Íslands bréf sem hófst á þessum orðum:
Sökum þess, að jeg hef möguleika til þess að fá rafmagnsstöð stofnaða
hjer sunnanlands til þess að vinna áburðarefni úr loptinu – svo framar-
lega, sem nægilegt fossafl fengist til þess, vil jeg hjer með fara þess á leit,
að hið háa stjórnarráð gefi mjer heimild til að bjóða Gullfoss fram til
þessa við erlent auðmannafjelag, sem jeg hef samband við.
Kvaðst Sturla ætlast til að stjórnin setti þau skilyrði samhliða slíkri
heimild að járnbraut yrði lögð frá aflstöðinni til Reykjavíkur og
unnur birna karlsdóttir252 skírnir
47 ÞÍ Stj.Í. II. Dagb. 2 nr. 880. Greinargerð Jóns Hermannssonar, dags. 3. júní
1909.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:52 Page 252