Skírnir - 01.09.2005, Page 78

verði hann að axla hvort sem honum líkar betur eða verr, m.ö.o.
þá skiptir tilvistin meira máli en manneðlið sem á að hafa verið
mótað af guði, skapara allra hluta. Manneðlið í þessum skilningi er
hins vegar þversögn ef menn hafa á annað borð afneitað tilvist
guðs. Menn verða þá að gangast við afneitun sinni á guði og axla
ábyrgðina á eigin tilvist. Þetta þýðir ekki að menn séu undanþegn-
ir siðferðilegri ábyrgð en þeir verða sjálfir að skapa sér hana, ekki
aðeins sjálfum sér einum til handa heldur einnig í samskiptum við
aðra menn. Því verða þeir ekkert annað en það sem þeir ætla sér
að vera. Maðurinn kýs því ekki aðeins sjálfan sig heldur einnig alla
aðra menn ef hann er ábyrgur í vali sínu. Valið felur því ekki í sér
siðferðilega upplausn heldur eykur samkennd mannkyns fyrir
hinu góða. Það sem er gott fyrir einn hlýtur þá um leið að gilda
sem gott fyrir alla. Athöfn einstaklings skuldbindur allt mannkyn
og hlýtur um leið að vera yfirlýsing um algildi hennar fyrir alla. Sé
hún ill er hún um leið ill fyrir alla. Angist, einstæðingsskapur og
örvænting hljóta því að einkenna nútímamanninn geri hann sér
grein fyrir algerri og djúpstæðri ábyrgðinni sem fylgir vali hans
sem aldrei getur orðið siðferðilega athafnalaust. Allir verða því að
hugsa um afleiðingar hegðunar sinnar og kjósa sér sjálfir siðferði
með tilliti til annarra. Maðurinn er því dæmdur til að vera frjáls og
taka ábyrgð á ástríðum sínum. Áherslur þeirra Sartre og Camus
eru þó ólíkar í einu veigamiklu atriði. Sartre boðaði að mannlífið
væri merkingarlaust en Camus lagði fremur áherslu á fáránleika
jarðlífsins. Þessi áherslumunur skiptir máli og getur verið gott að
hafa hann í huga þegar fjallað er um skáldskap nýjungamanna í
sagnagerð á Íslandi upp úr 1950.
Samfara áhrifum existensíalismans í bókmenntum er einnig
vert að gefa gaum að margs konar framúrstefnu (avantgardisma)
og formtilraunum í listum sem tekur að gæta á sjötta áratugnum
og fram á þann sjöunda, einkum í Frakklandi fyrst í stað. Hryll-
ingur nýafstaðinnar heimsstyrjaldar krafði svara um framtíð list-
arinnar. „Hvernig er hægt að yrkja eftir Auschwitz?“ spurði
Adorno til dæmis.6 Hefðbundnar hugmyndir um bókmenntir og
bragi halldórsson308 skírnir
6 Sbr. Knudsen 2003:110.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:53 Page 308