Skírnir - 01.09.2005, Side 97

Stofnunin er lengsta sagan í safninu og jafnframt sú sem hefur
mest kjöt á beinunum. Í þessari sögu kryfur Geir möguleika
mannsins til að lifa af í harðneskjulegu og ópersónulegu þjóðfélagi
nútímans og nokkuð augljóst er að hann hefur gengið í smiðju til
meistara Franz Kafka í skáldsögu hans Réttarhöldin þótt niður-
staða hans sé önnur.25 „Dómstóllinn í sögu Geirs er ímynd ópers-
ónulegs og vélræns veruleika nútímasamfélags. Dómstóllinn í verki
Kafka er hins vegar tilvistin sjálf,“ sagði Matthías Viðar.26 Það er
svo sem vel hægt að taka undir þessa túlkun Matthíasar Viðars.
Söguna er hins vegar ekki síður unnt að túlka í marxískum anda
sem allegóríska ádeilu á auðvaldsþjóðfélagið enda beinist ádeilan
leynt og ljóst að skipulögðu arðráni í vestrænum samfélögum eins
og ýmsir gagnrýnendur bentu á þegar við útkomu bókarinnar. Auk
þess er hljóðlát einkauppreisn mannsins í sögulok gegn ómann-
eskjulegum aðstæðum sínum í fullkomnu samræmi við byltingar-
hugmyndir Camus sem skýrast birtast í ritgerðasafninu Uppreisn-
armanninum (L’Homme Révolté). Því má heldur ekki gleyma að
Camus tók virkan þátt í frönsku andspyrnuhreyfingunni og var að
auki róttækur vinstrisinni og átti í því efni samleið með Geir.
Sagan lýsir ótölusettum manni og réttlausum í Stofnuninni sem
er táknmynd þjóðfélagsins. Hún er leidd út á ystu nöf yfir í and-
stæðu sæluríkis staðleysunnar (útópíunnar), þ.e. yfir í hryllingsþjóð-
félag framtíðarinnar (dystópíuna). Líf hans er allt komið undir þess-
ari Stofnun sem hann skilur ekki og veit ekki hvað er. „Hitt skiptir
meira máli hvernig hún var […] (88).“27 Aðeins er ætlast til að hann
hlýði skilyrðislaust undir ströngu eftirliti. Soðflagðið, sem gefur
honum að borða, ræður hann í þjónustu sína og arðrænir hann síð-
an. Hún orðar boð og bönn samfélagsins skýrt og skorinort:
Strangt tekið er það bannað að hjálpa öðrum hér í Stofnuninni, eins og
yfirleitt öll afskipti af einkalífi náungans, því hér setjum við persónufrels-
ið ofar öllu (96).
réttaður að viðstöddu miklu fámenni 327skírnir
25 Matthías Viðar Sæmundsson fjallaði rækilega um þessa sögu í grein sinni
1981:89–97.
26 Matthías Viðar Sæmundsson 1981:96.
27 Hér og eftirleiðis er vísað til blaðsíðutals í Stofnuninni nema annars sé getið.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:53 Page 327