Skírnir - 01.09.2005, Page 146
munnlegra sagna af Gunnari Þiðrandabana á Laxdælu vil ég aðeins
segja að fremur ólíklegt verður að teljast að munnlegar sagnir af
Austfjörðum hafi getað orðið vinsælt skemmtiefni á Vesturlandi.7
Ég tel að ‘saga Gunnars Þiðrandabana’ sé samin undir áhrifum
Egils sögu og Íslendingaþátta. Egils saga er reyndar nátengd Ís-
lendingaþáttum því að hún greinir frá spennu milli Íslendings og
erlends þjóðhöfðingja og fylgir alveg sama mynstri og þættirnir
eins og Joseph Harris hefur greint þá.8 Í ‘sögu Gunnars’ eru for-
merki að vísu önnur en í þáttunum því að ‘hetjan’ er norsk og
átökin eiga sér stað á íslenskri grund. Að vissu leyti er mynstri Ís-
lendingaþátta þvingað upp á ‘sögu Gunnars’ til að ‘koma á hana
böndum’. Hvað áhrifin frá Egils sögu snertir væri e.t.v. heppilegra
að tala um áhrif frá Snorra Sturlusyni9 sem ég tel að hafi stuðlað
með skrifum sínum að ‘heiðinni vakningu’ á Íslandi í bókmennta-
legum skilningi með hvers kyns vísunum, beinum og óbeinum, í
heiðinn arf. Í því sambandi má hafa í huga að mörg atvik í kring-
um dauða Þiðranda Geitissonar10 minna mjög á frásögnina af
baldur hafstað376 skírnir
Njarðvíkinga. – Til glöggvunar má benda á annað dæmi þar sem vísað er í sögu
að austan. Í Kristni þætti (í Ólafs sögu Tryggvasonar hinni mestu, sjá Flateyjar-
bók I:444–445) er vísað í Vopnfirðinga sögu og virðist einsætt að þar sé átt við
hina skráðu sögu með því nafni eins og síðar mun rökstutt (þó að í handritum
sé hún stundum kölluð þáttur og jafnvel kennd við Brodd-Helga, en það sýnir
einmitt að engra fastra nafngifta er að vænta á þessum sögum).
7 Hitt virðist greinilegt, eins og Rolf Heller leiddi sannfærandi rök að
(1963:147–169), að skrásetjari Laxdælu hefur ekki aðeins þekkt ‘sögu Gunnars’
heldur einnig Droplaugarsona sögu og Vopnfirðinga sögu.
8 Hér er gott að hafa í huga þá einföldu útlistun Vésteins Ólasonar (1985:72) að í
Íslendingaþáttum séu átök ‘lóðrétt’ (þau eru það einnig í Egils sögu) en ‘lárétt’ í
Íslendingasögum almennt („bændur flugust á“).
9 Ég geri semsagt ráð fyrir Snorra sem höfundi Egils sögu. Smátt og smátt hafa
fræðimenn þrengt hringinn um Snorra sem höfund Eglu, nú síðast þeir Torfi
Tulinius (2004) og Helgi Guðmundsson (2002). Helgi vísar í því sambandi (119)
til þess að Orkneyinga saga virðist í tilteknu atriði vera fyrirmynd athugasemda
bæði í Heimskringlu og Egils sögu. Hann bendir auk þess á (14–24) að Sturla
Þórðarson, lærisveinn Snorra, hafi að öllum líkindum komið nálægt ritun Fær-
eyinga sögu. Jafnframt sýnir hann fram á líkindi milli Þrándar í Götu og Snorra
sem báðir eru menn hins gamla tíma og tortryggnir gagnvart Noregskonungum
(sbr. afstöðuna til Noregskonunga í Egils sögu).
10 Ernst Walter varpaði árið 1956 fram þeirri spurningu (60) hvort Þiðrandi væri
uppfundinn af ritara ‘sögu Gunnars’. Ég tel eðlilegt að svara spurningunni ját-
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:53 Page 376