Skírnir - 01.09.2005, Síða 160

um og safnritum (sbr. „mættum við fá meira að heyra“).33 Þor-
steins þáttur stangarhöggs fellur að mynstri þeirra þátta sem ger-
ast á erlendri grund þótt hann eigi sér stað á Íslandi, nánar tiltek-
ið í Vopnafirði, og sé ekki hluti stærra samhengis nema að því leyti
að hann virðist skrifaður til að upphefja Bjarna Brodd-Helgason.
Að því leyti má segja að mynstrið henti vel: Bjarni tekur sæti þjóð-
höfðingja en mótleikarinn fer í hlutverk ‘hirðmannsins’. Átökin
eru ‘lóðrétt’ enda er Þorsteinn stangarhögg ekki af háum stigum.
Sagt hefur verið um þennan þátt að hann sé „með beztu smásög-
um í íslenzkum fornbókmenntum“.34
Þorsteinn gerir sér fulla grein fyrir þeim stöðumun sem er milli
þeirra Bjarna og fellur ekki í þá gryfju að vinna á honum þó hann
eigi þess kost; gerir sér þvert á móti far um að láta Bjarna ekki
finna um of fyrir líkamlegum aflsmun þeirra.
Í þættinum má segja að persónuleikaprófanir eigi sér stað.
Höfðinginn sýnir lengi vel umburðarlyndi gagnvart andstæðingn-
um vegna þess að hann sér að hann er heiðarlegur og á við illgjarna
menn að skipta sem eru reyndar heimamenn Bjarna sjálfs (þetta
ástand gæti minnt á illa innrætta hirðmenn í konungasögum sem
gera Íslendingi lífið leitt). Loks lætur Bjarni þó undan þrýstingi
konu sinnar og nánasta umhverfis og gengur á hólm við Þorstein.
‘Uppaustrarmenn’ fá í þættinum makleg málagjöld og snilldarlegt
aukahlutverk leikur konan sem ‘gleymir’ að færa húsbónda sínum
baldur hafstað390 skírnir
33 Ármann Jakobsson telur reyndar líklegt að þættirnir í Morkinskinnu hafi ver-
ið í verkinu frá upphafi en ekki fjölgað í seinni uppskriftum. Hann bendir líka
á að þar séu einnig ‘smáfrásagnir’ af erlendum mönnum, einkum Norðmönn-
um, sem gegna sama hlutverki og Íslendingar í þáttum (1997:32). Slíkar frásagn-
ir eru einnig áberandi hjá Snorra. Sjá nánari umfjöllun Ármanns Jakobssonar
um þætti Morkinskinnu (2002:78–92).
34 Sbr. Jón Jóhannesson xxxiii. Jón bendir reyndar á að skinnhandritsbrot úr þætt-
inum sýni ekki eins vandaðan texta og seinni pappírshandrit og ætti það að
benda til þess að síðari ritarar hafi heflað hann eitthvað. – En brotið hefur aðra
mikilvæga þýðingu sem er sú að þar vantar setninguna um að sonur Bjarna,
Skegg-Broddi, komi víða við sögur. Þetta segir okkur að á þeim tíma sem þátt-
urinn hefur verið ritaður var ekki getið um að (munnlegar) sögur hafi verið á
kreiki um þennan mann (sem nefndur er í nokkrum yngri sögum). Með öðrum
orðum geta þeir sem halda fram miklum lifandi munnlegum frásögnum eystra
um þennan tiltekna mann ekki notað þessa athugasemd máli sínu til stuðnings.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:53 Page 390