Skírnir - 01.09.2005, Side 169

MAGNÚS ÞORKELL BERNHARÐSSON
Er þögn sama og samþykki?
Fræðimennska og málefni Mið-Austurlanda
Hvenær eiga fræðimenn og sérfræðingar að láta til sín taka á op-
inberum vettvangi og tjá sig um málefni líðandi stundar? Ef þess-
ir aðilar blanda sér í umræðuna um hápólitísk mál, missa þeir þá
tiltrú og eru ekki lengur marktækir sem hlutlausir vísindamenn?
Eða er það siðferðileg skylda vísindamanna að láta til sín taka þeg-
ar mikilvæg þjóðfélagsleg mál eru rædd, enda hafi þeir öðlast sér-
fræðiþekkingu, iðulega menntast á kostnað skattborgaranna og
séu í mörgum tilfellum ríkisstarfsmenn?
Í augum margra fræðimanna sem fjalla um málefni Mið-Aust-
urlanda eru þessar spurningar ekki aðeins fræðilegar. Þvert á móti
hvíla þær á þeim nánast á hverjum degi þegar þeir fylgjast með
umfjöllun fjölmiðla eða orðræðum stjórnmálamanna. Sérfræðing-
ar á þessu sviði kysu oft annars konar orðræðu, enda upplifa þeir
greiningu og rökræður sem oftast einkennast af fáfræði og yfir-
borðsmennsku og gera lítið til að auðga skilning á viðfangsefninu
eða á vandamálum þessa svæðis. Flókin mál eru einfölduð, alhæf-
ingar eru teknar gildar sem heilagur sannleikur og fátt um tilraun-
ir til að skilja eða greina menningarheim Mið-Austurlandabúa út
frá þeirra forsendum og reynslu. En á sama tíma gæti það verið
tvíeggjað sverð fyrir fræðimanninn að blanda sér í þessa umræðu
fjölmiðla vegna eðlis og umfangs hennar og í síauknum mæli
vegna þeirra alvarlegu afleiðinga sem hún getur haft á starfsöryggi
einstaklinga og jafnvel á þeirra eigin velferð.
Hvað varðar fræðimenn sem starfa í Mið-Austurlöndum, þar
sem mál- og prentfrelsi er ekki til staðar, er það nánast ómögulegt
fyrir þá að fjalla um málefni svæðisins nema með þeim hætti að
það sé í samræmi við stefnu stjórnvalda. Í Egyptalandi og Íran, til
dæmis, hafa fjölmargir fræðimenn verið fangelsaðir. Í Írak hafa
Skírnir, 179. ár (haust 2005)
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 399