Skírnir - 01.09.2005, Side 177

efni Mið-Austurlanda hafi verið meingölluð og einkenndist af
smættarhyggju. Abdel-Malek taldi að erlendu fræðimennirnir
byggju til flokka til samanburðar sem ættu sér enga stoð í veru-
leikanum og væru svo uppteknir af fortíð og hefð Mið-Austur-
landa að þeir hefðu ekki orðið varir við þær miklu breytingar sem
væru að eiga sér stað í samfélögum Mið-Austurlanda.7 Þessi gagn-
rýni fór ekki framhjá þeim sem voru þá að hefja feril sinn í þessu
fagi og í lok sjötta áratugarins birtist mjög frægur og umdeildur
ritdómur eftir Roger Owen (sem nú kennir við Harvard) um hið
virta rit Cambridge History of Islam, þar sem hann sýnir fram á
að framsetningin hafi einkennst af leiðinlegri og tilviljanakenndri
upptalningu á bardögum og hnignun ættarvelda. Owen dró líka í
efa að hægt væri að skoða íslam sem heildstæða einingu og gagn-
rýndi kollega sína fyrir að slá sífellt fram klisjukenndum alhæfing-
um um flókin málefni.8
Það má segja að árið 1978 hafi orðið ákveðin straumhvörf. Þá
byrjaði að krauma undir niðri í Íran vegna byltingarinnar þar.
Þróunin í landinu kom nánast öllum fræðimönnum og stjórn-
málamönnum á óvart, enda var Íran álitið stöðugt land á mikilli
framfarabraut. Auk þess var kenningin um nútímavæðingu
(„modernization theory“) allsráðandi í faginu. Íranska byltingin
var því á skjön við þessar kenningar, því að Íran átti alls ekki að
þróast í þessa tilteknu átt! Þar sem klerkar og hugmyndafræði
þeirra var fyrirferðarmikil í byltingunni, komst íslam í tísku meðal
almennings og í háskólasamfélaginu. Stöðugildum fjölgaði gífur-
lega í bandarískum háskólum. Íslam var orðin að ógn – að pólit-
ískri hugmyndafræði – sem vert var að skoða og greina til að kom-
ast að því hvaða lögmál réðu þar ferðinni.
Á sama tíma kom út bók Edwards Said, Orientalism, en hún
hefur haft afgerandi áhrif á greinina. Said var Palestínumaður sem
var menntaður í Egyptalandi og Bandaríkjunum og kenndi sam-
anburðarbókmenntir við Columbia-háskólann í New York þar til
hann lést árið 2003 af hvítblæði. Á margan hátt kom bók hans ekki
er þögn sama og samþykki? 407skírnir
7 Sjá umfjöllun Lockmans, Contending Visions, bls. 148–150.
8 Ritdómur Owens birtist í Journal of Interdisciplinary History, 4. tbl., 1973.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 407