Skírnir - 01.09.2005, Page 190

hérna, undir þessu fjalli var háður bardagi sem sagt er frá í einni Ís-
lendingasögunni“ (195).
Sögumenn bókarinnar gera einmitt þetta; tengja náttúruna ávallt við
manninn, bæði í texta og myndum. Í texta er þetta í samræmi við íslenska
hefð náttúrulýsinga. Ljósmyndin víkur hins vegar frá rótgróinni hefð
landslagsmyndarinnar, að sýna landið sem ósnortið. Hér verður ein mynd
tekin sem dæmi um þetta. Myndin sem er frá Öræfalóni (128–129) er ekki
síður skýrt dæmi um háleitni sem tengist víðáttunni og óendanleikanum.
Burke sagði um óendanleikann að: „Varla getur neitt lostið hugann með
stórfengleika sínum án þess að nálgast á einhvern hátt óendanleikann;
nokkuð sem gerist ekki þegar bönd þess eru höndlanleg“.12 Eigin orð
Öræfinga um lónið eru vissulega vísun í óendanleikann: „Þar kemst
maður næst Guði“ (119). Lónið er sem himnaríki sjálft, óendanlegt og
himneskt þar sem vart sjást skil milli himins og jarðar. Blái liturinn sem
einkennir myndina vekur tilfinningu um jafnvægi og tímaleysi. Miklir
skýjabólstrar vísa inn að miðju myndarinnar, þar sem örlar á einhverri
þúst úti við sjóndeildarhring.Yfir þessu landslagi hvílir hins vegar ógn og
hætta. Frásögn Ferjumannsins af hrakningum togarasjómanna sem dóu á
sandinum 1903 hefur gefið lesandanum hugboð um það (119). Himnaríki
getur sem sagt breyst í helvíti og eyðingarmáttur náttúrunnar blundar að-
eins meðan stilla og ró ríkir. En myndin er ekki ósnortin af menningunni
því hér er líka maður. Hann er svört útlínumynd sem endurspeglast í
vatnsfletinum og gengur til móts við lesandann. Hann hefur ekki neinn
skilgreindan tilgang í þessari náttúru; maðurinn er aðskotahlutur eða gest-
ur. Hann er að koma úr eilífðinni, frá frelsinu yfir í öryggið. Og einmitt
þar skapast mikil háleitni, togstreita þeirra tilfinninga að standa í skjóli
sem áhorfandi en jafnframt heillast af þeirri hugsun að hverfa á vit frelsis
og hins ókunnuga. Þessi tvöfalda sýn er ávallt til staðar í bókinni og end-
urómar í þessari yfirlætislausu setningu: „Þarna ríkir friðsæld og heimilis-
legur andi. En villtur öræfaandinn er rétt handan við dalbrúnina“ (67).
Mikilvægur liður í náttúrusýn sögumanna er náttúruvernd. Náttúru-
vernd er í tísku eins og Guðmundur Hálfdanarson bendir á í grein sinni
„Hver á sér fegra föðurland“.13 Hann telur að náttúrusýn hafi mikið vægi
linda ásdísardóttir420 skírnir
12 Burke: tilvitnað rit, bls. 63. Þýð. greinarhöf.
13 Guðmundur Hálfdanarson: „„Hver á sér fegra föðurland.“ Staða náttúrunnar í
íslenskri þjóðernisvitund.“ Skírnir, 173. ár (haust 1999), bls. 304–336. Í grein-
inni fjallar Guðmundur ítarlega um hvernig óspillt náttúra hefur komið í stað
fornritanna sem baráttutákn fyrir sjálfstæði landsins.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 420