Skírnir - 01.09.2005, Side 201

SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
Fjallræðufólkið
Gunnar Kristjánsson
Fjallræðufólkið: Um persónur í skáldsögum Halldórs Laxness
Reykjavík: Mál og menning 2002
Halldór Laxness er óneitanlega sá höfundur 20. aldarinnar íslenskur
sem hefur haft hvað mest áhrif á íslenska þjóð og menningu. Staða hans
var slík í íslensku menningarlífi að allir urðu að taka afstöðu til skrifa
hans. Það er vel þekkt að þjóðin skiptist nokkuð í tvo hópa á mati sínu á
honum, aðdáendur hans voru margir og átti hann marga fylgismenn sem
lásu rit hans í leit að svörum við ýmsum áleitnum spurningum sem mót-
uðu tíðarandann. Aðrir tóku honum með fyrirvara og þótti hann skrum-
skæla um of þá mynd sem þeir gerðu sér ekki einungis af þjóðinni og
menningu hennar heldur einnig af alþjóðamálum. Það má því með sanni
segja að upp úr miðri síðustu öld hafi íslenska þjóðin skipst nokkuð í tvo
hópa, með og á móti Halldóri Laxness.
Þegar undirritaður var í menntaskóla var greinilegt af allri íslensku-
kennslu – en innan hennar, og ef til vill í sögukennslu líka, fengu menn-
ingarmálin og hugmyndasagan sitt rými – að Halldór Kiljan Laxness var
álitinn það mikið kennivald að línum þeim sem hann dró var fylgt. Á átt-
unda áratugnum voru rit Laxness orðin skyldulesning og urðu allir að
lesa Íslandsklukkuna, Brekkukotsannál og Gerplu, svo eitthvað sé nefnt.
Róttækni Laxness og afdráttarlausar skoðanir sem skyldufag náðu ekki
að fanga athygli og áhuga minn nema rétt fram yfir próf. Hann var óneit-
anlega hálfgert goð í augum mínum sem varla mátti hósta á. Þessi skoð-
un mín getur vel hafa verið studd af þeim klofningi sem Laxness olli
meðal kynslóðanna á undan, þar sem tekist var á um það sem hann sagði.
Nú á dögum virðast flestir vera sammála um að Laxness sé mikið skáld
og þeir sem ekki eru sáttir við skoðanir hans játa að hann sé mikill stílisti.
Sú breyting hefur þó orðið á að Laxness er ekki eins mikið lesinn og
áður. Þó að margir hafi bækur hans uppi í hillu segir það eitt ekkert um
það hvort hann sé lesinn. Áberandi er auk þess að svokallaðir „vinstri
menn“ og menningarvitar – og er þetta sagt með jákvæðum formerkjum
– eru ekki þeir einu sem grípa til Laxness og túlka hann. Höfundar úr
Skírnir, 179. ár (haust 2005)
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 431