Skírnir - 01.09.2005, Page 204

ar setur því hugtakið trúarheimspeki í bein tengsl við það sem réttara er
að kalla samstæðilega guðfræði, eða þá grein innan guðfræðinnar sem leit-
ast við að skilgreina trúararfinn í gagnrýnu samtali við samtímann hverju
sinni. Samstæðileg guðfræði Pauls Tillichs er einmitt gott dæmi um slíka
tilraun þar sem hugtakakerfi og greining tilvistarheimspekinnar eru not-
uð til þess að varpa ljósi á veruleika kristinnar trúar og orða hann til þess
að bregðast við þeim spurningum sem hvíla á samtímamanninum. Veru-
leiki mannsins er greindur með aðferðum tilvistarheimspekinnar og svar-
ið sem kristnin gefur við þeim vanda er einnig orðað með hjálp hennar.8
Gunnar gerir góða grein fyrir þessari aðferð Tillichs í doktorsritgerð
sinni og beitir henni á nýjan hátt í Fjallræðufólkinu.9 Hann hefði í formála
getað gert eilítið betri grein fyrir forsendum þessara efnistaka og þar með
því samhengi sem hann setur Laxness í. Greinilegt er af umfjöllun Gunn-
ars að trúarstef og -hugmyndir í verkum Laxness er rannsóknarverkefni
sem lítið hefur verið sinnt. Höfundarverk Laxness er umfangsmikið og
ekki hlaupið að því að gera heildarúttekt á trúarhugsun hans. Gunnar af-
markar því efnið í bók sinni og ákveður að athuga nokkrar helstu persón-
ur í skáldverkum Laxness. Hann vill túlka þær sem fulltrúa fyrir vissar
guðfræðilegar, trúarlegar eða trúarheimspekilegar áherslur. Þessi efnistök
eru góð að því leyti að efnið er vel afmarkað og hver kenning er svo að
segja bundin við sérstakar persónur. Kenningarnar taka hold í skáld-
sagnapersónum Laxness, ef svo má að orði komast. Gunnar greinir helstu
rit skáldsins og getur á þennan hátt sýnt fram á vissa þróun í hugmynd-
um hans.
Persónur og hugmyndakerfi
Gunnar rekur sig áfram eftir ritum Halldórs í tímaröð. Hann reynir að
finna þann trúarlega þráð sem tengir verkin saman og er til staðar í hverju
riti um sig. Meginpersónurnar í skáldsögunum marka samkvæmt skiln-
ingi Gunnars visst skref í þróun trúarhugsunar Laxness. Þrátt fyrir við-
leitni skáldsins til að gefa „misvísandi upplýsingar um sjálfan sig, jafnvel
villandi“ (177) álítur Gunnar að persóna Steins Elliða í Vefaranum mikla
frá Kasmír kallist á við andstæðu sína, Jón Prímus í Kristnihaldi undir
Jökli. Spennan sem er að finna í persónu Steins Elliða á milli handanveru-
sigurjón árni eyjólfsson434 skírnir
8 Gunnar gerir góða grein fyrir þessari aðferð Tillichs á bls. 178–179 í bók sinni
og máli sínu til stuðnings vísar hann einmitt í trúfræðirit Tillichs sem heitir Sys-
tematic Theology. Sjá: Paul Tillich 1968.
9 Gunnar Kristjánsson 1978, 13–18; 160–165.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 434