Skírnir - 01.09.2005, Side 207

er samlíðan eða sameiginleg þjáning fólksins sem sagan greinir frá. Bjartur
er fangi eigin frelsis- og sjálfstæðisþrár og í ofstæki sínu dregur hann fólk
sitt inn í eymd (73–74) og virðist einungis geta sýnt dýrum hlýju (71). Mitt
í eymd þessa lífs býr vonin um að bak við þessa miskunnarlausu veröld
„leynist annar heimur, mildur faðmur“ þar sem hvíld er að fá (75). Hall-
dór sýnir í verkinu að drunginn er ekki hið ytra heldur býr í fólkinu sjálfu
(78). Grunntónn verksins er samkvæmt Gunnari samlíðanin og vonin
(79–81). Hann spyr hvers vegna Laxness tengir fegurðina við sorgina en
ekki gleðina og svarar þeirri spurningu sinni með tilvísun til ofangreindr-
ar tvíhyggju. Hún er hér tengd við hugmyndina um að sálin sé í útlegð frá
guðlegum heimkynnum sínum. Í þjáningu og samlíðan greinir maðurinn
svo að segja uppruna sinn og verður mennskur. „Þegar hann tekur þátt í
þjáningu þeirra sem líða uppgötvar hann nýtt inntak í lífinu sem gefur
honum nýja dýpt, löngun til að „lifa og deya fyrir það góða““ (85). Spennu
milli hugmynda og veruleika er reynt að leysa með samlíðaninni.
Þessi afstaða er einnig eitt megininntakið í Heimsljósi, næstu skáldsögu
Laxness. Ólafur Kárason er andstæða Bjarts í Sumarhúsum (92). Hann
fórnar sér fyrir Jarþrúði konu sína í samræmi við þann skilning að mennsk-
an felist ekki „í því að leita síns eigin og fylgja því sem er manni sjálfum
hagkvæmt heldur gera það sem er rétt út frá algildum mælikvarða […] það
er krafan um samlíðun“ (91). Tilvistarspurningin sem er hvað áleitnust í
eymdinni er síðan svarað (92). Gunnar segir Laxness tengja þessa sýn krist-
inni dulúð og upplifun mannsins á guðdómnum í fegurð hlutanna (98).
Guðsmyndin hefur tekið miklum breytingum frá því í Vefaranum mikla
frá Kasmír. Guð er ekki lengur lokaður innan klausturveggjanna heldur
birtist í fegurðinni sem blasir við manninum hvarvetna í náttúrunni (101).
Samkenndin með náunganum og þeim sem standa manni næst lýkur upp
augum manna fyrir veruleika Guðs. Hann er ekki hinn fjarlægi Guð, held-
ur sá sem þjáist með þeim sem þjást (105). Laxness tengir nú samlíðanina
við þjáningardulhyggju sem nú er skilin sem kristsdulhyggja (106). Ólafur
mætir Guði í þeim mönnum sem verða á lífsvegi hans sem eru oftar en ekki
fulltrúar mannlegrar eymdar (sbr. Mt 25.35–40). Laxness stígur einu skrefi
lengra og er Ólafur í verki hans dæmigerður Jesúgervingur, þ.e.a.s. hann
endurspeglar líf Jesú með lífi sínu í takmarkalausri góðvild (112). Máli sínu
til stuðnings rekur Gunnar þetta bókmenntaform í ritum Laxness og um-
fjöllun Laxness sjálfs um það (109–117).11
fjallræðufólkið 437skírnir
11 Framsetning Gunnars hér endurspeglar umfjöllun hans um Jesúgervinginn og
samlíðanina í doktorsritgerð hans. Gunnar Kristjánsson 1978, 61–70; 95–103.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 437