Skírnir - 01.09.2005, Page 230

sé stofnað fyrir ritrýnendur. List Gyrðis felst meðal annars í hæfileikum
hans til að leysa upp tungumálið, víkka út merkingu þess með orðaleikj-
um og umsnúningi og vekja þannig nýja sýn á hugmyndaheim okkar.
Með vísunum í allar áttir dýpkar frásögnin eftir því sem þeim er fylgt eft-
ir. Í Gangandi íkorna og Næturluktinni er fjallað um hið erfiða hlutverk
sem bókmenntum er ætlað – að spegla veruleikann. Veruleik sem enginn
kann að skilgreina eða lýsa vegna þess að sjónarhornið setur frásögninni
alltaf skorður. Þær eru báðar ferðasögur í anda ævintýrasagnanna sem
vitnað er til. Seinni hluti þeirra beggja er ferðalag sögupersónunnar á vit
ímyndunarinnar, fantasía eða afheimur innan í söguheiminum. Bækurnar
geta báðar talist sjálfsögur, skáldskapur um skáldskap, en Gyrði tekst þó
vel að sameina þetta eðli sínu sem sögumanns. Hins vegar er hættulegt að
ganga of langt í leit að söguþræði í verkum hans og lesandi er fljótlega
kominn á hálan ís ef hann telur sig hafa komist að niðurstöðu um þrönga
eða afmarkaða túlkun. Til merkis um það má benda á að í nokkrum smá-
sögum Gyrðis, sem hafa komið út á milli þessara tveggja bóka, rifjar
sögumaður upp atburði og sviðsetningar sem birtast í Næturluktinni.29 Í
smásögunum er sögumaður orðinn fullorðinn. Hann lítur um öxl og rifj-
ar upp ánægjustundir hjá afa og ömmu í sveitinni. Einstök smáatriði hafa
breyst, skolast dálítið til í minningunni.30 Ef haldið er áfram með túlkun-
arleikinn hér að framan, er hægt að gera ráð fyrir samhengi sagnanna og
að Sigmar hafi að lokum orðið svo sáttur við hlutskipti sitt að hann hafi
farið að kalla Ágúst og Björgu afa og ömmu og að óhætt sé að skrifa smá-
vægilegar breytingar á brigðult minni mannsins. Það er óráðlegt en þó
nær óhjákvæmilegt.31 Með því að skrifa framhald af sögu sinni, sýnir
Gyrðir að samhengið skiptir máli jafnvel þótt hending ráði hvert sagan
leiðir skáldið, þegar það velur og segir uglasatákvisti.
valgerður kr. brynjólfsdóttir460 skírnir
29 Í Gula húsinu (2000) má til dæmis finna sögurnar „Brúni hesturinn“ og „Háa-
loftið“ og í bókinni Kvöld í ljósturninum (1995) er sagan „Vetrarmyndir úr
endurminningasafninu“.
30 Nýjar bækur eru nefndar auk þeirra sem áður voru á loftinu. Þar má nefna til
dæmis Brasilíufarana eftir Jóhann Magnús Bjarnason sem Gyrðir hefur bent á
að hafi verið undir óbeinum áhrifum frá Haggard, ferðasaga sem hann lýsir svo
að þar sé „stundum saga innan í sögu innan í sögu einsog tekin sé sundur rússn-
esk babúska“ („Jóhann Magnús Bjarnason.“ Tímarit Máls og menningar 3/97,
endurprentuð í bókinni Undir leslampa, Reykjavík 2000, bls. 44–65).
31 Þessu lýsir Patricia Waugh á eftirfarandi hátt: „Metafictional writers come up
against the problem that, even if the text is purely a linguistic construct which
does not ‘hook on to’ the real world, language in literature is at a secondary
level of signification, works carry their everyday significances into fictional
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 460