Ljósmæðrablaðið - 01.12.2014, Side 20

20 Ljósmæðrablaðið - desember 2014
Þegar barn fæðist í sjálfkrafa hvirfilfæðingu
fylgja axlir oftast á eftir höfði og fæðast í sömu
hríð. Við það að barnið færist niður fæðingar-
veginn stuðla samdrættir legsins að því að höfuð
barnsins, axlir þess og líkami snúast eftir lögun
grindarinnar og vöðvum fæðingarvegarins og
rýmið sem barnið hefur í grindinni nýtist eins
vel og kostur er. Axlarklemma er bráðaatvik sem
getur orðið í fæðingu þegar axlir barnsins snúast
ekki á eðlilegan hátt undan lífbeini eða af efsta
spjaldhryggjarlið, festast þar og hættuástand
getur skapast (Fraser og Cooper, 2008; Kreitzer,
2009; Medforth, Battersby, Evans, Marsh og
Walker, 2006; Thorogood og Hendy, 2006).
Upp úr 1990 var það tilfinning okkar sem
störfuðum á fæðingardeild Heilbrigðisstofnunar
Suðurnesja, að axlarklemmum þar færi fjölgandi
og nokkur börn urðu fyrir varanlegum skaða af
völdum axlarklemmu. Til að skoða þetta nánar
voru teknar saman upplýsingar frá Fæðingar-
skrá Íslands (2011) og kemur þar fram að á
árunum 1991‒2000 voru skráðar 27 axlarklemmur á Heilbrigðis-
stofnun Suðurnesja (ICD O66.0) og 25 börn voru skráð með skaða á
efri útlimum, þar af 16 með Erbs lömun (taugaskaða í efri útlimum)
(ICD P14.0) og níu með viðbeinsbrot (ICD P13.4).
Á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja hefur verið þróuð aðferð til að
losa axlir sem reynst hefur mjög vel. Heiðurinn af þeirri aðferð eiga
Guðrún Guðbjartsdóttir ljósmóðir og Konráð Lúðvíksson fæðingar-
læknir. Í samráði við þau hefur þessi aðferð verið kölluð Krókurinn. Í
rannsókn til meistaraprófs í ljósmóðurfræðum, sem fjallar um þekk-
ingu og reynslu ljósmæðra af axlarklemmu í fæðingu, er Króknum
fyrst formlega lýst (Björg Sigurðardóttir, 2012).
Þegar Krókurinn er notaður er farið með hönd upp í fæðingarveg
móður, meðfram baki barnsins, við aftari öxl og niður fyrir olnboga.
Hönd barnsins er því næst færð rólega fram fyrir líkama þess og
upp fyrir höfuð og út úr fæðingarveginum, verður rýmið þá meira
í fæðingarveginum sem auðveldar fæðingu barnsins. Með þessari
aðferð er einnig auðveldara að ná hönd barnsins ef hún liggur aftur
fyrir bakið eða niður með síðunni. Svipar þessari aðferð að sumu
leyti til þeirrar aðferðar sem kölluð hefur verið Barnum aðferð
(Kreitzer, 2009), eða losun aftari handleggs. Þá
er líka gott að beita Króknum ásamt og með
Gaskin aðferðinni, en þegar hún er notuð er
móðurinni hjálpað til að snúa sér á fjóra fætur
(Mercer og Erickson-Owens, 2009), er þá oft
auðveldara að komast að til að beita Króknum
og losa axlirnar.
Eftir að markvisst var farið að nota Krókinn
til að losa axlir hefur börnum sem greinast með
skaða á efri útlimum fækkað verulega á Heil-
brigðisstofnun Suðurnesja samkvæmt tölum
frá Fæðingarskrá Íslands (2011). Á árunum
2001‒2010 voru skráðar 50 axlarklemmur (ICD
O66.0) og fjögur börn voru skráð með skaða á
efri útlimum, þar af tvö börn með greininguna
Erbs lömun (ICD P14.0) og tvö með viðbeins-
brot (ICD P13.4) (Fæðingarskrá Íslands, 2011).
Þegar þessi tvö tíu ára tímabil sem hér er
greint frá eru borin saman (sjá töflu 1) sést að
frá 1991‒2000 voru skráðar 27 axlarklemmur og
greindir 25 skaðar á börnum En á seinna tímabil-
inu, frá 2001‒2010, voru skráðar nærri helmingi fleiri axlarklemmur,
en einungis fjórir skaðar á börnum. Vissulega þarfnast þessar tölur
frekari skoðunar, en eru engu að síður mjög áhugaverðar og væri vel
þess virði að kanna þær betur.
HEIMILDIR
Björg Sigurðardóttir. (2012). Þekking og reynsla ljósmæðra af axlarklemmu
í fæðingu „... mér finnst ég alveg hafa komist í gegnum það…“. Óbirt
MS-ritgerð: Háskóli Íslands, Námsbraut í ljósmóðurfræðum. Reykjavík:
Háskólaprent ehf.
Fraser, D. M. og Cooper, M. A. (2008). Survival guide to midwifery. Edinburgh:
Churchill Livingstone.
Fæðingarskrá Íslands. (2011, 8. nóvember). Upplýsingar úr fæðingarskráningu
Íslands 1991–2010. Guðrún Garðarsdóttir (ritstjóri). Óútgefið.
Kreitzer, M. S. (2009). Recognition, classification and management of shoulder
dystocia: The relationship to causation of brachial plexus injury. Í J. A.
O´Leary (ritstjóri), Shoulder dystocia and birth injury (bls. 179‒208). Tampa:
Humana Press.
Medforth, J., Battersby, S., Evans, M., Marsh, B. og Walker, M. (2006). Oxford
handbook of midwifery. Oxford: University press.
Mercer, J. S. og Erickson-Owens, D. A. (2009). The midwifery view of shoulder
dystocia. Í J. A. O´Leary (ritstjóri), Shoulder dystocia and birth injury (3.
útgáfa), (bls. 269‒283). Tampa: Humana press.
Thorogood, C. og Hendy, S. (2006). Life-threatening emergencies. Í S. Pairman,
J. Pincombe, C. Thorogood og S. Tracy (ritstjórar), Midwifery, preparation for
practice (bls. 756‒802). Sydney: Elsevier Australia.
Krókurinn
Árangursrík aðferð til að bregðast við axlarklemmu í fæðingu
Mynd 1. Yfi rlit yfi r tíðni axlarklemmu og áverka á börnum á Heilbrigðisstofnun
Suðurnesja á árunum 1991‒2000 og 2001‒2010
Björg Sigurðardóttir
ljósmóðir B.ed., M.Sc á
heilbrigðisstofnun Suðurnesja
F R Æ Ð S L U G R E I N