Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.2018, Blaðsíða 68

68 7. desember 2018
E
ins og er vitum við ekki til
þess að líf sé að finna annars
staðar í alheiminum en hér
á jörðinni. Margir telja að
eina lífið í alheiminum sé hér á
jörðinni en öðrum finnst það væg­
ast sagt ótrúlegt enda er alheimur­
inn risastór, svo stór að við vitum
ekki hversu stór hann er. Áratug­
um saman hefur verið hlustað eft­
ir merkjasendingum frá vitsmuna­
verum utan jarðarinnar og með
hverju árinu eykst þessi leit. En
hverju á að leita að? Hvaða um­
merki gæti líf utan jarðarinnar
skilið eftir sig þannig að við gæt­
um séð það?
Það eru fleiri en ein aðferð til að
leita að lífi, sérstaklega vitsmunalífi,
sem gæti verið að finna í alheim­
inum. Ef líf er þar að finna getum
við vænst þess að það sé í ýmsum
formum, allt frá einfrumungum til
samfélaga sem eru milljónum eða
milljörðum ára eldri en samfélag
okkar mannanna. Það gefur eigin­
lega auga leið að við getum ekki
notað sömu aðferðir við leit að ein­
frumungum og við leit að háþró­
uðum tæknivæddum samfélögum
vitsmunavera. Af þessum sökum
verðum við að vita að hverju við
erum að leita og hvaða aðferðir við
viljum nota. Þá vaknar sú spurning
hvort við eigum að veðja á að leita
að lifandi verum eða eigum við
frekar að leita að samfélögum sem
geta gert vart við sig með útvarps­
merkjum, geimförum eða á annan
hátt?
Flestir telja eflaust að það sé
meira spennandi að finna vits­
munalíf utan jarðarinnar en ör­
verur sem synda í sjó á plánetu í
órafjarlægð. Það er einmitt þetta
sem starf SETI, Search for Extra­
­Terrestrial Intelligence, snýst um
en stofnunin leitar að vitsmunalífi
utan jarðarinnar. Fram að þessu
hefur leitin byggst á að hlusta eft­
ir útvarpsmerkjum utan úr geimn­
um og stundum hefur verið leitað
að lasermerkjum. Á vísindaráð­
stefnu í byrjun árs velti Jill Tart­
er, einn helsti rannsakandi SETI á
undanförnum áratugum, því fyrir
sér hvort þessar aðferðir dugi til,
einar og sér. Skoðun hennar er
að SETI snúist í raun ekki um leit
að vitsmunalífi því við getum ekki
skilgreint hvað vitsmunalíf er.
Tækni og greind er ekki það
sama
Eins og Jill Tarter sagði þá eru það
ummerki um tækni sem við leitum
að og þar með notum við tækni
sem einhvers konar ímynd greind­
ar en vandinn er að það er ekki
hægt að segja að tækni og greind
séu það sama. Það má til dæmis
ímynda sér mjög greind dýr sem
lifa í vatni og geta því ekki notað
eld sem er einmitt ein af grunn­
stoðum tækni mannkynsins.
Leit SETI að lífi utan jarðar­
innar er kannski það sem flestir
kannast við í þessum málaflokki
en það eru miklu fleiri sem vinna
saman að þessu en aðferðirnar eru
ekki alltaf þær sömu. Stærsti hluti
þessarar leitar og rannsókna snýst
um að finna merki um líf á annarri
plánetu og væri því tekið fagnandi
þótt aðeins fyndist merki um ör­
verur.
Það eru aðallega líffræðingar og
tæknisinnaðir vísindamenn sem
vinna að rannsóknum sem þess­
um. Líffræðingarnir leita að lífs­
merkjum en þeir tæknisinnuðu að
merkjum um tækni.
Lífsmerki eru öll lífræn um­
merki sem líf sendir frá sér, það
gæti til dæmis verið gastegund
í andrúmslofti eða lífræn efni á
yfir borði plánetu sem, að því er
við best vitum, verða aðallega til
fyrir tilstuðlan lifandi vera. Hér
á jörðinni má nefna súrefni til
sögunnar sem dæmi um þetta.
Merki um tæki eru ummerki
um að tækni sé til staðar. Þetta get­
ur verið ýmislegt fleira en útvarps­
merki. Þar má nefna geimför eða
svokallað Dyson­hvolf þar sem
heilu sólkerfi hefur verið breytt af
vitsmunaverum til að tryggja til­
vist þeirra enn betur.
Getur verið erfitt að greina á
milli
Það getur verið erfitt að greina á
milli þess sem er náttúrulegt og
tæknilegt. Eitt besta dæmið um
það er að 1877 fluttu fjölmiðl­
ar fregnir af því að skurðir væru á
Mars og að þeir væru gerðir af vits­
munaverum sem hefðu verið að
veita vatni frá pólum Mars niður til
þurru svæðanna við miðbaug. Nú
vitum við að skurðirnir voru sjón­
villa sem varð til þegar reynt var að
sjá smáatriði á lítilli rauðri plánetu
í gegnum stóran sjónauka. Það er
kannski hægt að brosa að þessu
í dag en dæmi úr nútímanum er
ekki ólíkt þessu.
Fyrir sjö árum uppgötvuðu vís­
indamenn að stjarna í um 1.300
ljósára fjarlægð hegðaði sér undar­
lega. Birtustigið frá henni veiktist
um 15 prósent 2011 og 22 pró­
sent tveimur árum síðar. Þetta var
of mikið til að hægt væri að skýra
þetta með því að pláneta hefði far­
ið fyrir hana og skyggt á hana. Því
voru margir sannfærðir um að hér
væri um Dyson­hvolf að ræða þar
sem vitsmunaverur hefðu beinlín­
is virkjað stjörnuna og byggt stór­
an hlut sem væri á braut um hana.
Þetta gat verið mikill fjöldi sólar­
sella sem var á braut um stjörnuna
og hefði þá eðlilega skyggt á hana.
En mælingar frá því á síðasta ári
sýna að hér var um rykský að ræða
sem skyggði á stjörnuna. Þannig
er auðvelt að fara villur vegar enn
þann dag í dag.
Það er heldur ekki auðvelt að
túlka lífsmerki. Það virðist kannski
liggja beinast við að leita að nýrri
jörð með bláum höfum, hvítum
skýjum og súrefnisríku andrúms­
lofti. En við megum ekki gleyma
að jörðin hefur ekki alltaf litið
svona út. Hún hefur breyst í gegn­
um tíðina og ef við hefðum séð
hana fyrir nokkrum milljörðum
ára hefðum við eflaust afskrifað
hana sem plánetu þar sem líf gæti
þrifist. Þá samanstóð andrúms­
loftið að mestu af köfnunarefni,
metan, koltvísýringi og vatni en
nær engu súrefni. Þrátt fyrir það
var líf hér á jörðinni, örverur sem
þoldu ekki súrefni og sumar þeirra
framleiddu metan. Svona var
jörðin fyrir um það bil tveimur til
fjórum milljörðum ára. Þá má ekki
gleyma að jörðin hefur að minnsta
kosti einu sinni verið alþakin ís og
engum hefði eflaust dottið í hug að
líf gæti þrifist á slíkum stað. n
UMHVERFISVÆNI
RUSLAPOKINN
www.igf.is
SEGÐ
U NE
I
VIÐ P
LAST
I
TÍMAVÉLIN - ERLENT
„Fyrir sjö árum upp-
götvuðu vísinda-
menn að stjarna í um
1.300 ljósára fjarlægð
hegðaði sér undarlega
Hverju eigum
við að leita að?
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
Leitin að lífi utan jarðarinnar
SETI Leitin að lífi á öðrum hnöttum hefur staðið yfir lengi.