Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Side 97

S a m s t æ ð s a k a m á l
TMM 2018 · 1 97
Þorvaldur Gylfason1
Samstæð sakamál
Ágrip
Þessi ritgerð fjallar um spillingu á Íslandi, einkum þann hluta hennar sem
varðar meðferð nokkurra kunnra mála í réttarkerfinu og á Alþingi. Vandinn
birtist í því að réttarkerfið hefur ekki brugðizt við meintri refsiverðri hátt-
semi og að Alþingi hefur ekki staðið undir ábyrgð sinni heldur sýnt af sér
athafnaleysi eða afskiptaleysi. Sagan er rakin í stuttu máli frá helminga-
skiptum tveggja stærstu stjórnmálaflokkanna sem hófust um 1937 og þaðan
að hermanginu sem fylgdi komu varnarliðs Bandaríkjanna fyrir hönd
Atlantshafsbandalagsins til Íslands í síðari heimsstyrjöldinni og síðan að
ókeypis úthlutun aflaheimilda með tilurð kvótakerfisins í sjávarútvegi 1985
og hliðstæðri einkavæðingu bankanna 1998–2003. Rakið er hvernig meint
lögbrot voru framin án þess að yfirvöld brygðust við nema að litlu leyti fram
að hruni, jafnvel þegar lög voru brotin í allra augsýn að heita má. Fjallað
er um þá hættu sem réttarvitund í samfélaginu stafar af refsileysi – þ.e. því
að lögum sé almennt ekki framfylgt þegar valdsmenn eða aðrir vel tengdir
menn eiga í hlut.
I. Inngangur
Hann bað ráðherrann um að gera svo vel að ganga með sér út á tröppurnar,
benti honum á stórvirk vinnutæki skammt frá og sagði: Þessi tæki voru flutt
til landsins undir því yfirskini að þau skyldi nota á Keflavíkurflugvelli til að
komast hjá sköttum og skyldum. Þetta var á skrifstofu ráðherrans í Stjórnar-
ráðshúsinu við Lækjartorg. Ráðherrann lét sér fátt um finnast.
Sá sem reyndi að hreyfa málinu var Kristján Pétursson löggæzlumaður í
Keflavík. Hann birti sjálfsævisögu sína Margir vildu hann feigan 1990.2 Þar
lýsir hann hermanginu og þá um leið olíumálinu, umfangsmesta fjársvika-
máli síns tíma. Framkvæmdastjórinn fékk fangelsisdóm en stjórnarmenn
fengu fjársektir. Kristján segir að reynt hafi verið að múta honum til að fella
rannsókn málsins niður (bls. 95–97). Hann segir síðan (bls. 98):
„Það sem vakti mesta athygli mína var að embættismenn fengu ekki einu