Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Blaðsíða 59

101 F l a t e y r i
TMM 2018 · 1 59
og var þess vegna í sömu sporum og ég, með augun stillt í samhengi við
myndavél og söguna sem var. „Mér finnst ég sjá hvað þessi staður er. Af því
hann er náttúrulega líka fortíðin. Mig langar svo að sanna fyrir umheiminum
að þetta er ekki skítapleis,“6 sagði hún og listamannsviðmælandi minn sagði
svipaða sögu: „Flateyri er líka fortíðin á svo margan hátt.“7
En ég velti fyrir mér hver eigi þessa fortíð sem er verið að tala um og ég sá
líka áður en ég flutti lögheimili mitt vestur. Er það fortíð okkar sem höfum
einhvern tíma á ævinni unnið við fiskvinnslu eins og foreldrarnir eða er það
sameiginleg fortíð Íslendinga, „sem eru fiskveiðiþjóð,“8 eins og fjölmargir
viðmælendur mínir sögðu í annarri rannsókn. Kímin hugsaði ég með mér
þá að þetta væru skondin tilsvör þar sem enginn af þeim sem ég talaði við
hafði nokkurn tíma komið nálægt fiskvinnslu eða sjómennsku. „Svíar eru
náttúrubörn,“9 skrifuðu sænsku þjóðfræðingarnir Jonas Frykman og Orvar
Löfgren nokkru áður en ég fór að skrifa, þeir gáfu út bókina Culture Builders
sem fjallar meðal annars um sýn milli- og efri-stéttar Svía á landsbyggðina í
byrjun 20. aldar. Í bókinni kemur fram að ímyndin um hinn náttúruelskandi
Svía sé svo rótgróin að margir telja að það hafi alltaf þótt eðlilegt að fólk ætti
sumarhús á landsbyggðinni eða færi út í skóg um helgar til þess að tína ber og
sveppi. Sú er þó ekki raunin, heldur má segja að hugmyndin sé sprottin upp
úr þörf fyrir að finna samfellu milli nútímans og gamla bændasamfélagsins.10
Er ekki einhver samhljómur þarna á milli Svíanna og okkar sumarfuglanna
á Flateyri?
Rithöfundurinn Auður Jónsdóttir skrifaði bókina Ósjálfrátt þar sem kunn-
ugir geta auðveldlega þekkt margar persónur á Flateyri, þeirra á meðal Óla
popp sem heitir reyndar Valdi í bókinni. Í bókinni stendur:
„Þegar líða tekur á fyrsta áratug aldarinnar halda nokkrar fjölskyldur af
pólskum uppruna þorpinu gangandi, þær mæta til starfa í fiskvinnslu sem er
keyrð áfram með handaflinu einu. Þarna búa líka nokkrar sálir sem fæddust
í þorpinu og vilja hvergi annarsstaðar vera þó að nágrannahúsin fyllist af
listamannaspírum sem römbuðu á ódýran sumarbústað og auglýsa í Reykja-
vík að þorpið sé alveg málið … Þýskir stangveiðimenn róa út á dagskvóta í
morgunsárinu til að veiða ýsu sem þeir grilla á kvöldin.“11
Hvaða fortíð eru þessir þýsku ferðamenn að fá að láni þegar þeir sitja
sveittir og þreyttir á barnum á kvöldin og metast um veiði dagsins? Eru þeir
að máta daglegt líf trillusjómanna á Flateyri og borga fyrir það stórfé í stað
þess að fá borgað fyrir fiskinn eins og trillukarlarnir? Því það eru vissulega
trillusjómenn á Flateyri og frystihúsfólk en líka einstaklingar sem vinna í
grunnskólanum, leikskólanum, á Ísafirði og á fjölmörgum öðrum stöðum.
Því innfæddu og aðfluttu sálirnar í þorpinu eru töluvert margar, þó að það
hæfi kannski ekki raunsæisrómantík rithöfunda, kvikmyndagerðarmanna
eða fræðimanna að skrifa um venjulegt fólk sem hefur lífsviðurværi af öðru
en því að veiða, snyrta og flaka fisk.
Stundum þegar ég kom aftur suður í háskólann, eftir að hafa verið fyrir