Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Síða 128

U m s a g n i r u m b æ k u r
128 TMM 2018 · 1
nær hann gerist – nema raunar í þriðja
og síðasta hluta bókarinnar, en hann
gerist í einni tímaframvindu (ef ég hef
skilið rétt) og þarf því ekki slíkra fyrir-
sagna með.
Ef raðað er í tímaröð er fyrsta
atburðarásin frá árunum fyrir stríð og
innrás, frá desember 1938 til hausts
1939, og þjónar meðal annars því hlut-
verki að kynna aðalpersónur, unga
manninn Sigurð og stúlkuna Áslaugu,
sem hann fær áhuga á, leiða þær saman
og setja þær niður á sinn stað. Um leið
verður til dálítil lýsing á mannlífinu í
Reykjavík.
Önnur atburðarásin hefst með innrás
Þjóðverja 10. maí 1940 og nær fram í
október árið eftir þegar hópur fólks úr
fjölþjóðlegri andspyrnuhreyfingu,
þeirra á meðal Áslaug, rænir Sigurði,
þar sem hann er á flótta úr fangelsi
Þjóðverja, og taka hann í flokk sinn.
Þriðja atburðarásin fer fram nokkurn
veginn í framhaldi af annarri en getur
ekki talist til hennar af því að búið er að
segja frá henni í mánuð áður en frásögn
af annarri rásinni lýkur. En hér segir frá
næsta ævintýralegri ferð 13 manna and-
spyrnuhóps upp á miðhálendi landsins
– ég geri ráð fyrir að svokallaður Inn-
gangur bókarinnar, sem gerist uppi á
Hveravöllum á Kili, tilheyri þessari
atburðarás. Síðan heldur hópurinn
norður og austur fyrir Hofsjökul, sunn-
an Tungnafellsjökuls og norðan Vatna-
jökuls uns hann kemur að Kárahnjúk-
um, þar sem reynast vera fangabúðir
Þjóðverja. Eftir viðburðaríka viðdvöl
þar liggur leiðin til Vopnafjarðar og svo
með kafbáti til Grænlands.
Eftir að þangað er komið er aðeins
eftir bókarhluti sem kallast Endalok og
inniheldur einn kafla, einkenndan
þannig að hann gerist á Seyðisfirði
haustið 1962. Þó að málalokin skipti
varla eins miklu máli hér og lesandi ætl-
ast til ætla ég ekki að brjóta þá góðu
reglu að leyfa lesendum að lesa ekki
sögulokin fyrr en í bókinni sjálfri.
Ekki geri ég mér grein fyrir því hvort
það þjónar einhverjum góðum og gagn-
legum tilgangi að hræra atburðarásun-
um saman í stað þess að segja frá í einni
samfelldri tímaröð. En það veldur að
minnsta kosti engum erfiðleikum vegna
þess að kaflarnir eru stað- og tímasettir
svo ótvírætt og nákvæmlega.
Margt er bráðskemmtilega gert í þess-
ari bók, sérstaklega, finnst mér, þar sem
notað er efni úr raunveruleikanum og
aðeins snúið upp á það til þess að það
geti staðist í andveruleikanum. Stund-
um þarf ekki að breyta miklu. Kvæði
Steins Steinars, Imperium Britannicum,
stenst til dæmis fullkomlega, og batnar
verulega finnst okkur líklega flestum,
við það eitt að Britannicum er breytt í
Germanicum, Goethe kemur í stað
Shakespeares og kvæðið er lagt í munn
Áslaugu (bls. 148–49). Aðferð andveru-
leikans finnst mér heppnast langbest í
frásögninni af komu Þjóðverja til
Reykjavíkur og fyrstu dögum hernáms-
ins. Þar er margt líkt raunverulegu her-
námi Breta og þó með ólíkum blæ sem
við könnumst við að hafi verið á ríki
Hitlers í Þýskalandi og Churchills í
Bretlandi. Þjóðverjar beittu meiri við-
höfn og meiri hörku þegar þeim fannst
það eiga við; ég held að það standist
ágætlega. Stundum minnir frásögnin af
gerðum hernámsliðsins óþægilega á verk
Breta í veruleikanum (bls. 212): „En
flestum fannst fulllangt gengið þegar
marsérað var með alþingismanninn
Einar Olgeirsson og báða blaðamenn
Þjóðviljans út í skip þaðan sem þeir
yrðu fluttir til Sachsenhausen-fanga-
búðanna.“ Í rauninni voru þeir fluttir í
alræmt fangelsi í London, en ekki skal
ég efa að þeirra hefði beðið verri vist í
Sachsenhausen. Viðbrögðum Íslendinga