Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Síða 137

U m S a g n i r U m B æ k U r
137
öldum saman í bókaskemmum klaustra
víðs vegar þangað til húmanistar fundu
þær aftur á Endurreisnartímanum, eftir
miklar leitir. Svo er að sjá að bókasöfn
fornaldar hafi yfirleitt hlotið sömu örlög
og bókasafn Magnúsar Magnússonar
langafa: þau hurfu vegna þess að enginn
hafði nokkurn minnsta áhuga á því sem
þau höfðu að geyma og heldur ekki
neina getu til að að kanna það. Fyrir
bragðið getum við ekki lengur lesið
nema helminginn af Rómverjasögu
Tacitusar, rúmlega fimmtunginn af
Rómverjasögu Liviusar, svo til ekkert af
Rómverjasögu Sallústs, og einar sex
hundruð stakar ljóðlínur og brot úr
ljóðlínum úr hinu mikla söguljóði þjóð­
skáldsins Enníusar í átján bókum um
fyrstu aldir Rómar, að þeim verkum
ótöldum sem ekki er lengur stafkrókur
eftir af, nema kannski titillinn (Ennius
samdi mörg leikrit sem eru glötuð með
öllu).
Þegar öllu er á botninn hvolft hafði
Condorcet því rangt fyrir sér, það er
ekki einungis eldur og vatn sem geta
tortímt bókarmennt, andlegur sljóleiki í
alls kyns gervum er enn skaðlegri. Það
er til hans sem tregróf Ragnars Helga
Ólafssonar vísar svo og ýmissa annarra
sem hafa slegið sama streng. En hvað er
að gerast í þessum samtíma okkar sem
veldur þessari svartsýni? Við erum að
því leyti betur sett en þeir sagnfræðing­
ar sem eru að rýna í hrun menningar á
lokatímum fornaldar að við getum skil­
greint þá þróun sem nú er að ganga yfir.
Hún er ekki nema angi út úr mun víð­
tækara vandamáli, og það er valdarán
sértrúarflokks sem hefur á örskömmum
tíma lagt sína dauðu hönd á gervallt
mannlíf, hins harðsvíraða safnaðar
tölvudýrkenda. Valdatakan gekk auð­
veldlega fyrir sig, án þess að menn
skildu í svipinn hvað var að gerast, því
hinir trúuðu gátu vísað til þeirra rök­
semda sem sterkust eru í mannheimum,
og hafa verið það um alllangt skeið, en
það er framfarakenningin, hún leyfir
engar mótbárur.
Tölvuvæðingin átti semsé að vera
nýtt spor fram á við, í átt til gósenlands­
ins, og til að hamra því inn í menn hófst
geigvænlegt tölvutrúboð, boðberarnir
settust að efahyggjumönnum, þuldu yfir
þeim tíðindin góðu og slepptu þeim
helst ekki fyrr en þeir játuðust kredd­
unni. Það gerðu margir í sakleysi sínu
og gerðust svo sjálfir trúboðar. Á
ýmsum sviðum komu yfirvöldin á
tölvuskyldu, í skólum sem og opinber­
um skrifstofum, og geta menn séð kraft­
birtingu hennar til dæmis í kvikmynd­
inni I, Daniel Blake.
En fljótt kom í ljós að tölvan tak­
markaði sig ekki við að vera hjálpartæki
í mannheimum, svo sem til að panta
flugmiða, enda leyfðu loforðin um
dásemdir hennar engar slíkar skorður. Í
staðinn var það hún sem sveigði mann­
líf allt undir sín eigin vélrænu rök, hún
lokaði menn inni í tölvuheimi þar sem
þeir voru bundnir á klafa. Þetta kom
fljótlega í ljós, menn fóru að finna fyrir
tölvuáþjáninni, skuggahliðarnar blöstu
við og þær voru margar og svartar. Ég
veit ekki til þess að nokkur hafi reynt að
fá heildaryfirsýn yfir þetta sorglega
vandamál, enda myndi það brjóta gegn
Rétttrúnaðinum, og ætla ég ekki að gera
það hér. Ég ætla að takmarka mig við þá
hlið sem snýr að bóklestri. Um leið og
menn gengu inn í tölvuhólinn gerðist
það að þeir fóru í stórum stíl að ánetjast
þessari tækni – það er hér rétta orðið –
þeir sátu í tíma og ótíma fyrir framan
skerminn, misstu gjarnan svefn, og það
kostaði þá mikla erfiðleika að slíta sig
frá honum. Þetta gat jafnvel orðið eins
og eiturlyfjaneysla, snjáldra varð hinn
eiginlegi heimur tölvusjúklinga, og þeir
þurftu læk á læk ofan í æ stærri